Η γεωγραφική θέση, το κλίμα και η μεγάλη ποικιλία βιότοπων του Αιγαίου συνθέτουν τη φυσιογνωμία της πανίδας, η οποία είναι πλουσιότατη και αποτελεί μείγμα ευρωπαϊκών, ασιατικών και αφρικανικών ειδών, μαζί με διάφορα ενδημικά είδη.
Τα ερπετά.Η ερπετοπανίδα του Αιγαίου διακρίνεται από μεγάλο πλούτο και ποικιλία καιαυτό οφείλεται κυρίως στο θερμό κλίμα και στη μεγάλη ποικιλία των βιοτόπων που παρουσιάζουν τα ελληνικά νησιά. Για κάποια είδη τα νησιά του Νοτίου Αιγαίου αποτελούν το όριο εξάπλωσής τους. Aπό τα Δωδεκάνησα και τα άλλα νησιά κατά μήκος της μικρασιατικής ακτής, βλέπουμε ότι πολλά από τα είδη ερπετών που συναντώνται εκεί δεν υπάρχουν στην Hπειρωτική Eλλάδα. Η Tουρκική Σαύρα Anatolacerta oertzeni βρίσκεται σε ορισμένα από τα Δωδεκάνησα. Άλλα είδη που απαντούν μόνο στο Aνατολικό Aιγαίο είναι η Xρυσόσαυρα Mabuya aurata, ο Mαύρος Zαμενής Coluber jugularis, ο Zαμενής της Pόδου ή Λεβαντόφιδο Coluber nummifer, το θαμνόφιδο Eirenis modestus και η Δωδεκανησιακή Aμφίσβαινα Blanus strauchi αλλά και η Oθωμανική Oχιά Vipera xanthina και ο Oφίσωψ Ophisops elegans. H Oθωμανική Oχιά είναι γνωστή στα νησιά του Aνατολικού Aιγαίου (Πάτμος, Λέρος, Λειψοί, Kάλυμνος, Kω, Σύμη, Xάλκη, Λέσβος, Xίος, Oινούσες, Σάμος). H Δωδεκανησιακή Aμφίσβαινα Blanus strauchiείναι γνωστή μόνο στην Kω και στη Pόδο. Tο Kροκοδειλάκι Laudacia stellio, βρίσκεται στα νησιά Δήλο, Nάξο, Πάρο, Aντίπαρο. Ακόμη, το Φίδι της Γυάρου Hierophis viridiflavus στη Γυάρο.
Επίσης σημαντικό είδος, το οποίο κατατάσσεται στα κρισίμως κινδυνεύοντα στο Κόκκινο Βιβλίο των Απειλούμενων Ζώων της Ελλάδας η Δερματοχελώνα Dermochelys coriacea. Επίσης η Καρέττα Caretta caretta και η Πράσινη Θαλασσοχελώνα Chelonia mydas έχουν σημαντική παρουσία στο Αιγαίο και κατατάσσονται στην κατηγορία Κινδυνεύοντα. Η σημαντικότερη απειλή για τα ερπετά που ανήκουν σε μια από τις κατηγορίες κινδύνου του Κόκκινου Βιβλίου είναι η ανθρωπογενής καταστροφή και υποβάθμιση των ενδιαιτημάτων τους. Αυτή οφείλεται κυρίως στην άναρχη οικιστική επέκταση, την ανάπτυξη της γεωργίας, στις εξορύξεις και στις πυρκαγιές.
Πηγές:
Δημάκη Μ. 2010. Αιγαίο: Μία θάλασσα ζωής. Τα ερπετά. Η Φύση: τεύχος 129, σελ. 28-30. Ελληνική Εταιρία Προστασίας της Φύσης.
http://www.greenapple.gr/articlesdesc.php?id=525
Η Ορνιθοπανίδα. Σημαντικό ενδιαφέρον παρουσιάζει και η Ορνιθοπανίδα του Αιγαίου. Ο πλούτος της οφείλεται εν μέρει και στη θέση του Αιγαίου Πελάγους αφού αυτό βρίσκεται ανάμεσα στη Μικρά Ασία και την ηπειρωτική Ελλάδα και φιλοξενεί είδη και από τις δύο περιοχές. Ακόμη, το Αιγαίο αποτελεί χώρο διέλευσης για εκατομμύρια μεταναστευτικών πουλιών που μετακινούνται από και προς την Αφρική κάθε άνοιξη και φθινόπωρο. Ιδιαίτερα την άνοιξη, το Αιγαίο είναι ένας σημαντικός τόπος ανάπαυσης και ανεφοδιασμού τους καθώς φθάνουν κουρασμένα, πεινασμένα και αφυδατωμένα έχοντας διασχίσει τη Σαχάρα και τη Μεσόγειο.
Oι υγρότοποι πολλών νησιών του του Kεντρικού και του Aνατολικού Aιγαίου όπως η λίμνη Ψαλίδι και το έλος Aλυκή στην Kω, οι μικροί υγρότοποι της Tήνου, ο υγρότοπος της Σερίφου, η Λιμνοθάλασσα της Aλυκής στη Nάξο, η λίμνη και οι αλυκές της Mήλου, οι υγρότοποι τις Πάρου και της Aντιπάρου, οι υγρότοποι της Πάτμου είναι πολύ σημαντικοί για τα αποδημητικά πουλιά. Ιδιαίτερη σημασία έχουν και οι πολυάριθμοι μικροί εποχιακοί υγρότοποι που σχηματίζονται σε έρημες νησίδες και βραχονησίδες και υποστηρίζουν τα μεταναστευτικά πουλιά κατά το μεγάλο τους το ταξίδι την άνοιξη και το φθινόπωρο.
Εκτός από τους μεταναστευτικούς πληθυσμούς πτηνών που σταματούν για ανεφοδιασμό και ανάπαυση το Αιγαίο φιλοξενεί μερικά σημαντικά και σπάνια θαλασσοπούλια όπως ο Μύχος Puffinus yelkouan, ο Αρτέμης Calonectris diomedea και ο Υδροβάτης Ηydrobates pelagicus. Για τα είδη αυτά το ανοιχτό πέλαγος είναι ο βιότοπος τους όπου τρέφονται, ζευγαρώνουν και κοιμούνται. Στη στεριά βγαίνουν μόνο για να φωλιάσουν σε απομονωμένες βραχονησίδες, που τους προσφέρουν ασφάλεια χωρίς χερσαίους θηρευτές.
Στα παράκτια θαλασσοπούλια του Αιγαίου κατατάσσονται ο Αιγαιόγλαρος Laurus audouinii , ο Ασημόγλαρος Larus cachinnans και ο Θαλάσσοκόρακας Phalacrocorax aristotelis. Ο Αιγαιόγλαρος είναι ο μόνος γλάρος που απαντάται αποκλειστικά στη Μεσόγειο. Στην Ελλάδα οι περισσότερες αποικίες Αιγαιόγλαρου βρίσκονται στα Δωδεκάνησα και τις ανατολικές Κυκλάδες. Ο Αιγαιόγλαρος, σύμβολο των νησίδων, απειλείται περισσότερο από κάθε άλλο θαλασσοπούλι της Ελλάδας. Φωλιάζει σε μέρη που εύκολα φτάνει άνθρωπος ή ζώο και επίσης φωλιάζει σε περίοδο τουριστικής αιχμής, στις αρχές καλοκαιριού. Τότε μία και μόνο επίσκεψη ανθρώπου ή κατοικίδιου ζώου στη νησίδα της αποικίας αρκεί για να εγκαταλείψουν τις φωλιές τα ενήλικα και να καταστραφεί όλη η αποικία. Για τον μικρό πληθυσμό του Αιγαιόγλαρου μια κατεστραμμένη αποικία είναι σημαντική απώλεια. Ο Αιγαιόγλαρος καταγράφεται ώς “κινδυνεύον” στο Ελληνικό Κόκκινο Βιβλίο Απειλούμενων Σπονδυλόζωων.
Τέλος, στην ομάδα των πουλιών που φωλιάζουν στις νησίδες του Αιγαίου ανήκει ακόμη ένα σημαντικό είδος που δεν είναι όμως θαλασσοπούλι. Ο Μαυροπετρίτης Falco eleonorae ή Βαρβάκι όπως τον αποκαλούν οι κάτοικοι των νησιών του Αιγαίου φωλιάζει κατά αποικίες στις μικρές νησίδες (ή και σε απότομες βραχώδεις ακτές) και κάθε πρωί ξεκινάει και ανοίγεται στο πέλαγος για να τραφεί και να φέρει τροφή στα μικρά. Το ιδιαίτερο όμως χαρακτηριστικό του πουλιού αυτού που το κάνει μοναδικό στον κόσμο είναι το γεγονός ότι ο Μαυροπετρίτης είναι το μόνο αρπακτικό που έχει ειδικευτεί να κυνηγά αποκλειστικά μεταναστευτικά πουλιά πάνω από τη θάλασσα. Ο Μαυροπετρίτης είναι ένα σπάνιο είδος σε παγκόσμια κλίμακα, με συνολικό πληθυσμό κάτωαπό 20.000 άτομα. Το 70% του παγκόσμιου πληθυσμού συναντάται στα νησιά του Αιγαίου, όπου βρίσκει άφθονη τροφή, ανέμους που διευκολύνουν το κυνήγι, και απομονωμένες βραχονησίδες χωρίς χερσαίους θηρευτές για να φωλιάσει. Επομένως η Ελλάδα έχει τη μεγαλύτερη ευθύνη για τη διατήρηση του είδους παγκοσμίως ενώ ταυτόχρονο ο Μαυροπετρίτης είναι το πιο σημαντικό είδος πουλιού για την Ελλάδα.
Πηγές:
Ακριώτη Τ. 2010. Αιγαίο: Μία θάλασσα ζωής. Ορνιθοπανίδα. Η Φύση: τεύχος 129, σελ. 21-25. Ελληνική Εταιρία Προστασίας της Φύσης.
http://www.ornithologiki.gr/page_cn.php?tID=1132&aID=90
http://www.ornithologiki.gr/page_cn.php?aID=29
Τα θηλαστικά. Στο Αιγαίο συναντώνται χερσαία θηλαστικά που ανήκουν στα σαρκοφάγα όπως αλεπού, κουνάβι, νυφίτσα, ασβός, βίδρα κ.ά., στα αρτιοδάκτυλα όπως ελάφια, αγριόγιδα, αγριοκάτσικα, αγριόχοιροι, εντομοφάγα όπως σκαντζόχοιροι, μυγαλές, ασπάλακες στα λαγόμορφα όπως κουνέλια και λαγοί, στα τρωκτικά όπως σκίουροι, ποντίκια, αρουραίοι, τυφλοπόντικες κ.ά. Επίσης, ο μεγάλος αριθμός των σπηλαίων που υπάρχει στα νησιά του Αιγαίου φιλοξενεί πλήθος από Νυχτερίδες. Ιδιαίτερη ανφοράς χρίζει το Πλατώνι Dama dama. Στα δάση της Ρόδου, που αποτελούν το ενδιαίτημά του, ζουν σήμερα λιγότερα από 50 ζώα και το είδος συμπεριλαμβάνεται στην κατηγορία “Tρωτά” του Kόκκινου Bιβλίου των Aπειλουμένων Σπονδυλόζωων της Eλλάδας. Ακόμη στην Aντίμηλο των Kυκλάδων συντάται το υποείδος Αγριοκάτσικου Capra aegagrus pictus και ο πληθυσμός του είναι πιθανόν αρχαίας προέλευσης. Σημαντικά επίσης χερσαία θηλαστικά που χρίζουν προστασίας είναι ο Στεποποντικός Apodemus witherbyi και η Ασιατική τρανονυχτερίδα Eptesicus bottae στη Ρόδο.
Το Αιγαίο Πέλαγος φιλοξενεί επίσης αρκετά και σημαντικά είδη θαλάσσιων θηλαστικών. Τα είδη που απαντούν στο Νότιο Αιγαίο είναι η Πτεροφάλαινα Balaenoptera physalus, ο Φυσητήρας Physeter macrocephalus είδος που κατατάσσεται ως κρισίμως κινδυνεύον, ο Ζφιός Ziphius cavirostris με πληθυσμούς στη Μήλο και την Κάρπαθο, το Ρινοδέλφινο Tursiops truncatus, το Ζωνοδέλφινο Stenella coeruleoalba και το κοινό Δελφίνι Delphinus delphis με πληθυσμούς στα Δωδεκάνησα. Όλα αυτά τα θαλάσσια Θηλαστικά είναι πολύ σημαντικά για την υγεία του θαλάσσιου οικοσυστήματος και χρίζουν διατήρησης και προστασίας. Όμως το διασημότερο θαλάσσιο θηλαστικό που απαντάται στο Αιγαίο είναι η μεσογειακή φώκια Μonachus monachus. Στις ελληνικές θάλασσες ζει και αναπαράγεται ο μισός, περίπου, παγκόσμιος πληθυσμός του είδους, περί τα 250-300 άτομα. το είδος παραμένει ευρύτατα κατανεμημένο σε όλη σχεδόν την παράκτια και νησιωτική χώρα Μεγαλύτερη συχνότητα εμφανίσεων καταγράφεται σε απομονωμένες, βραχώδεις και δυσπρόσιτες νησιωτικές και παράκτιες περιοχές, στις οποίες φαίνεται ότι το είδος δείχνει προτίμηση, αποφεύγοντας έτσι τις έντονες ανθρώπινες δραστηριότητες Σημαντικοί πληθυσμοί σε παγκόσμιο επίπεδο έχουν καταγραφεί στις Βόρειες Σποράδες, στη Γυάρο και στο νησιωτικό σύμπλεγμα της Κιμώλου-Πολυαίγου στις Κυκλάδες. Παράλληλα, άλλες μικρές αναπαραγωγικές ομάδες επιβιώνουν στα Δωδεκάνησα, κυρίως στη Βόρεια Κάρπαθο.
Πηγές:
http://www2.egeonet.gr/Forms/fLemmaBody.aspx?lemmaid=6947#chapter_4
http://www.ypeka.gr/LinkClick.aspx?fileticket=ZW%2BiyGxKzAo%3D&tabid=518&language=el-GR
http://www.greenapple.gr/articlesdesc.php?id=219
Μαρία Λιβανού και Βαγγέλης Παράβας. Τα θαλάσσια Θηλαστικά των Ελληνικών Θαλασσών. Έκδοση του WWF Ελλάς. Ενημερωτικό φυλάδιο για το πρόγραμμα «Θάλασσα: Μάθε, Δράσε, Προστάτεψε/Ενημερωτική, Εκπαιδευτική, Συμμετοχική Εκστρατεία για τα Θαλάσσια Θηλαστικά στην Ελλάδα»
Ενδημική πανίδα του Αιγαίου. Οι διαδικασίες ενδογένεσης, της δημιουργίας δηλαδή νέων ειδών, και το φαινόμενου του ενδημισμού σχετίζονται με τη γεωγραφική, οικολογική και αναπαραγωγική απομόνωση των πατρικών ειδών. Στην περιοχή του Αιγαίου, η ιδιαίτερη παλαιογεωγραφική και ιστορική πορεία κάθε νησιού σε συνδυασμό με τη γεωμορφολογία του (το ανάγλυφο του εδάφους, τα πετρώματα, το υψόμετρο) και τα ποικίλα προσφερόμενα ενδιαιτήματα έχουν ως αποτέλεσμα την παρουσία ενδημικών φυτών και ζώων.
Στα ασπόνδυλα ο βαθμός ενδημισμού σε κάποιες ομάδες (Κολεόπτερα, Ορθόπτερα κλπ) πλησιάζει το 20%, ενώ γενικά τα νησιά του Αιγαίου φιλοξενούν περισσότερα από 200 ενδημικά είδη ασπόνδυλων, όπως η ενδημική πεταλούδα της Καρπάθου Hipparchia christenseni. Στη Ρόδο συναντάται η διάσημη νυχτοπεταλούδα Panaxia quadripunctaria στην Κοιλάδα των Πεταλούδων.
Όσων αφορά τα ερπετά, στο Νότιο Αιγαίο συναντώνται δύο ενδημικά είδη ερπετών, η Γουστέρα της Μήλου Podarcis milensis που συναντάται στη Μήλο, την Κίμωλο, την Πολύαιγο, και μερικές ακόμα βραχονησίδες όπως η Βελοπούλα και η Φαλκονέρα και η Οχιά της Μήλου που εντοπίζεται στη Μήλο, τη Σίφνο, την Κίμωλο και την Πολύαιγο, ενώ στα γύρω νησιά συναντάται η Κοινή Οχιά Vipera ammodytes. Ακόμη, στα νησιά του Αιγαίου βρίσκονται ενδημικά υποείδη των παρακάτω ειδών: Κυρτοδάκτυλος Cryptopodion kotschyi, Κροκοδειλάκι Laudakia stellio, Αβλέφαρος Ablepharus kitaibelii, Σαύρα της Ικαρίας Anatololacerta oertzeni, Τρανόσαυρα Lacerta trilineata, Σιλβούτι Podarcis erhardii, Γουστέρα του Ταύρου Podarcis taurica, Δενδρογαλιά Hierophis gemonensis, Σαΐτα Platyceps najadum, Λαφίτης Elaphe quatuorlineata, Νερόφιδο Natrix natrix και Αγιόφιδο Telescopus falax.
Επίσης στο Αιγαίο απαντούν και δύο από τα τρία ενδημικά είδη αμφιβίων της Ελλάδας: ο βάτραχος της Καρπάθου Pelophylax cerigensis (κρισίμως κινδυνεύων) και η Κοχυλίνα ή Κουρκούταβλο Mertensiela luschani helverseni στην Κάρπαθο, στην Κάσο και στη Σαρία. Τέλος στο νησί της Pόδου ζει το ψάρι Γκιζάνι (Ladigesocypris ghigi) Eίναι ενδημικό της Pόδου και κινδυνεύει να εξαφανισθεί. Zει στα μικρά ποταμάκια της Pόδου (Γαδουράς, Λούτανης, Aργυρό) και στις λίμνες (Nάνων και Aπολακκιάς).
Πηγές:
Δημάκη Μ. 2010. Αιγαίο: Μία θάλασσα ζωής. Τα ερπετά. Η Φύση: τεύχος 129, σελ. 28-30. Ελληνική Εταιρία Προστασίας της Φύσης.
Λιαρίκος, Κ., Μαραγκού, Π., & Παπαγιάννης Θ. (επιμ. Έκδοσης) 2012.Η Ελλάδα τότε και τώρα: Διαχρονική χαρτογράφηση των καλύψεων γής, 1987-2007. WWF Ελλάς, Αθήνα.
