Στο μεγαλύτερο ποσοστό τους τα νησιά του Αιγαίου είναι μικρά και δεν έχουν ζώνες με μεγάλες υψομετρικές διαφορές. Έτσι η βλάστηση που σχηματίζεται σε αυτά είναι συνήθως τα Φρύγανα και Μακκία (χαμηλή βλάστηση) και περιορισμένα δάση από Τραχεία Πεύκη. Σε γενικές γραμμές, η χλωρίδα του Αιγαίου κυριαρχείται από είδη που αντέχουν στις ξερικές συνθήκες του Μεσογειακού καλοκαιριού και στην έλλειψη νερού. Χαρακτηριστικά είδη φρυγανώδους βλάστησης είναι οι λαδανιές Cistus spp., οι αστοίβες και διάφορα είδη αρωματικών φυτών όπως φασκόμηλο Salvia spp. και το θυμάρι Thymus spp. Χαρακτηριστικά είδη της Μακκίας βλάστησης των νησιών του Αιγαίου είναι το πουρνάρι Quercus coccifera , ο σχίνος Pistacia lentiscus, η χαρουπιά Ceratonia siliqua, η αγρελιά, τα δάση με τραχεία πεύκη Pinus brutia, κυπαρίσσια Cupressus spp. και δρυς Querqus spp. Από τα χαρακτηριστικότερα δένδρα της Μεσογείου είναι η Ελιά Olea europaea, η οποία είναι είτε σε άγρια κατάσταση είτε ως καλλιεργούμενο δένδρο και συνδέεται στενά με το Αιγαίο και την ιστορία του πολιτισμού του. Θεωρείται δε το αρχαιότερο και το σπουδαιότερο καλλιεργούμενο φυτό της περιοχής.
Όσον αφορά ειδικότερα στις Κυκλάδες, στη Σίκινο φυτρώνουν στα βουνά και στους λόφους του νησιού σπάνια είδη φυτών όπως τα: Symphytum cycladense, Brassica cretica, Seseli crithmifolium, Campanula laciniata, Campanula heterophyla, Senecio bicolor, Rhamnus alaternus. Η Νάξος χαρακτηρίζεται από αμμόλοφους με σπάνιες συστάδες Κέδρων, η Θήρα ή Σαντορίνη καλύπτεται από χαμηλά Φρύγανα. Σε πολλά από τα νησιά του Δωδεκανησιακού συμπλέγματος υπάρχουν ενδημικά και σπάνια είδη φυτών όπως στη Μεγίστη, τη Σαρία, την Κάρπαθο, την Κω και τη Ρόδο.
Η Κως έχει ονομαστεί “Κήπος του Αιγαίου” εξαιτίας της πυκνής βλάστησης που της εξασφαλίζουν τα άφθονα νερά του νησιού. Στο νησί αυτό, όπου βρίσκεται ο Πλάτανος του Ιπποκράτη, ένα μοναδικό Μνημείο της Φύσης, συναντά κανείς ακόμη δάση από αυτοφυή Κυπαρίσσια και Πεύκα. Στη Ρόδο και στην Κώ συνατώνται αυτοφυή δάση από οριζοντιόκλαδα και αιωνόβια κυπαρίσσια του είδους Cupressus sempervirens var. orizontalis Το δάσος στη Ρόδο έχει μάλιστα ανακηρυχθεί Μνημείο της Φύσης. Στη Ρόδο φύεται ακόμη η Χαρουπιά που τη συναντά κανείς σε φτωχά εδάφη και η Τραχεία Πεύκη που είναι εξαιρετικά ανθεκτική στη ξηρασία, το κρύο και τους ανέμους. Στις θερμότερες και ξηρότερες περιοχές του Αιγαίου βρίσκονται ακόμη η Κουμαριά, ο Σχίνος και άλλοι ξηρόφιλοι θάμνοι. Επίσης, αν και σε πολύ μικρές συστάδες, στα Δωδεκάνησα (Κάρπαθος, Χάλκη, Νίσυρος) συναντάται ο φοίνικας του Θεόφραστου Phoenix theophrastii που είναι ενδημικός στην ανατολική Μεσόγειο.
Οι ακτές αποτελούν επίσης πολύ σημαντικά οικοσυστήματα. Άλλοτε είναι αμμώδεις όπου επικρατούν ιδιαίτερες συνθήκες αλατότητας, θερμοκρασίας και υγρασίας, και πρωταγωνιστούν θάμνοι ή πόες Salicornia europaea,Suaeda maritima, Salsola soda, Spergularia marina, Aster tripolium, Polypogon monspeliensis, Limonium sp., Hordeum marinum, Atriplex hastata, Eryngium maritimum,Cynodon dactylon κ.ά. και πολλές φορές με προσαρμογή σε αυτές τις συνθήκες και πολλά άλλα σπάνια και ενδημικά είδη. Άλλοτε οι ακτές είναι βραχώδεις και τα βράχια υψώνονται πολλά μέτρα πάνω από τη θάλασσα. Η έλλειψη εδάφους, η αυξημένη αλατότητα και η απομόνωση δημιουργούν ιδιαίτερες συνθήκες για φυτά και ζώα. Σε αυτή την κατηγορία ανήκουν και οι πολυπληθείς βραχονησίδες. Σε αυτές τις περιοχές συναντώνται τα χασμόφυτα που φυτρώνουν στις κοιλότητες των βράχων όπου συγκρατείται ελάχιστο έδαφος. Τέλος μεγάλης οικολογικής σημασίας χαρακτηρίζονται και οικότοποι παράκτιων αμμόλοφων (θίνες) με κέδρους ή άρκευθους (Juniperus drupacea). Ακόμη, ιδιαίτερα εντυπωσιακός είναι και ο μεγάλος βαθμός ενδημικής χλωρίδας που παρουσιάζει το Αιγαίο (βλ σχετική ενότητα).
Τέλος, χαρακτηριστικά ενδιαιτήματα του Αιγαίου και με μεγάλη οικολογική αξία είναι τα αγροτικά τοπία που έχουν δημιουργηθεί έπειτα από χρόνια αλληλεπίδρασης του ανθρώπου με το φυσικό περιβάλλον.
Πηγές:
Λιαρίκος, Κ., Μαραγκού, Π., & Παπαγιάννης Θ. (επιμ. Έκδοσης) 2012.Η Ελλάδα τότε και τώρα: Διαχρονική χαρτογράφηση των καλύψεων γής, 1987-2007. WWF Ελλάς, Αθήνα.
http://www.greenapple.gr/articlesdesc.php?id=219
http://www2.egeonet.gr/Forms/fLemmaBody.aspx?lemmaid=6947#chapter_4
Σχετικά άρθρα:
http://www.tovima.gr/science/article/?aid=413976
Ενδημική Χλωρίδα
Όσoν αφορά την ενδημική χλωρίδα των νησιών του Νοτίου Αιγαίου τόσο προέλευση των νησιών του αλλά και ο τρόπος και χρόνος σχηματισμού τους αποτέλεσαν το υπόβαθρο για την ανάπτυξη της εξαιρετικά πλούσιας σε βιοποικιλότητα τοπικής χλωρίδας η οποία συμπεριλαμβάνει 1.400 είδη για τις Κυκλάδες από τα οποία τα 83 είναι ενδημικά και περίπου 2.200 είδη για το Ανατολικό Αιγαίο συμπεριλαμβανομένου των Δωδεκανήσων, από τα οποία τα 86 είναι ενδημικά. Στη Ρόδο, στα ασβεστολιθικά πετρώματα του όρους Ατταβύρου συναντάται η εντυπωσιακή Centaurea lactucifolia (θριδακόφυλλη Κενταύρια) καθώς και το σπάνιο Asyneuma giganteum που ανθίζει μία μόνο φορά το χρόνο, το οποίο είναι και απειλούμενο είδος γιατί η περιοχή εξάπλωσής του είναι μικρή (Ρόδος, Χάλκη, Κάρπαθος), οι πληθυσμοί του είναι μικροί και η βόσκηση το περιορίζει στους πολύ απότομους και δυσπρόσιτους βράχους. Ακόμη, το γένος Allium (είδη σκόρδων), αντιπροσωπεύεται από μεγάλο αριθμό ενδημικών ειδών στη περιοχή του Αιγαίου Στα αρχαία είδη συγκαταλλέγονται τα Allium brulloi και Allium luteolum.
Το πρώτο είναι στενοενδημικό και απαντά μόνο σε σχισμές βράχων στην Αστυπάλαια. Το δεύτερο όμως έχει ευρύτερη εξάπλωση σε φρύγανα και πετρώδη εδάφη σε αρκετά νησιά: Αμοργός, Ανάφη, Άνυδρος, Κουφονήσια, Νάξος και Πάρος. Στα νησιά του Αιγαίου συντώνται αρκετά νεοενδημικά είδη, δηλαδή είδη που έχουν διαφοροποιηθεί σχετικά πρόσφατα και καταλαμβάνουν σχετικά μικρές περιοχές εφόσον δεν έχουν προλάβει να εξαπλωθούν. Στα νεοενδημικά είδη της περιοχής του Νοτίου Αιγαίου κατατάσσονται τα Nigella arvensis aristata, η Nigella carpatha (Κάσος, Κάρπαθος) και η Nigella doerfleri (Αντικύθηρα, Βελοπούλα, Κυκλάδες και Κρήτη). Τα διαφορετικού μεγέθους, υψομέτρου και προέλευσης νησιά του Αιγαίου και ιδιαίτερα οι βράχοι και τα μεγάλα συστήματα ασβεστολιθικών βράχων- αποτέλεσμα της πολύπλοκης γεωλογικής ιστορίας των νησιών- όπως ο Κάλαμος της Ανάφης και ο Κρικέλας της Αμοργού προσφέρουν ποικιλία ενδιαιτημάτων που ευνοούν τη διαφοροποίηση και τη δημιουργία ενδημικών φυτικών ειδών.
Tο ευπρόσιτο φαράγγι Παλάτια της Σαρίας αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγμα με περισσότερων από 20 ενδημικών και σπάνιων χασμόφυτων όπως οι θάμνοι της Hirtellina fruticosa (συχνή σε Αστυπάλαια, Κάρπαθο, Κάσο, Κρήτη, Σύμη) το τεράστιο Seseli gummiferum subsp. crithmifolium (τύπος αγριοσέληνου, σπάνιου στο Νότιο Αιγαίο) και τον Dianthus fruticosus subsp. carpathus (το θαμνώδες αγριογαρύφαλλο της Καρπάθου) που εμφανίζονται σποραδικά. Χαρακτηριστικό παράδειγμα νεοενδημισμού αποτελούν και οι καμπανούλες που αντιπροσωπεύονται στο Αιγαίο από 30 ελληνικά ενδημικά taxa. Ορισμένες περιορίζονται σε ένα νησί, όπως η Campanula carpatha που βρίσκεται παντού στην Κάρπαθο αρκεί να έχει βράχο. Άλλες απαντούν σε πολλά νησιά, αλλά συνήθως με λίγα άτομα στο καθένα, όπως η Campanula laciniata, γνωστή ως μουσταμάβλα στη Φολέγανδρο. Άλλες ενδημικές καμπανούλες είναι οι η Campanula pinatzii (Κάρπαθος, Κάσος) και η Campanula rhodensis (Ρόδος).
Ακόμη στα δάση κυπαρισσιού και μόνο εκεί βγαίνει η σπάνια και απειλούμενη παιώνια της Ρόδου, η Paeonia clusii subsp. rhodia ή φλασκανούρα για τους ντόπιους. Το λευκό, ανοιξιάτικο κυκλάμινο της Ρόδου, Cyclamen rhodium subsp. rhodium είναι συχνό σε δάση και θαμνώνες στη Ρόδο και στην Κω.
Τέλος ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχουν τα ενδημικά είδη που ευδοκιμούν στις βραχονησίδες του Αιγαίου. Βρίσκονται συνήθως στην ιδιαίτερη επιπαράλια ζώνη όπου φτάνει ο ψεκασμός της θάλασσας. Η Silene holzmannii έχει βρεθεί σε 34 νησίδες. Βγαίνει σε αλοφυτικά λιβάδια, που τα μοιράζεται με τη μαργαρίτα των νησίδων, την Anthemis scopulorum, στις νησίδες Μικρό Καλαπόδι, Δύο Αδέλφια Φολεγάνδρου, Τρίστομο Καρπάθου και Μεγάλο Φωκιονήσι.
Πηγή:
Δεληπέτρου Π. & Γεωργίου Κ. 2010. Αιγαίο: Μία θάλασσα ζωής. Ενδημισμός και ενδημικά φυτά. Η Φύση: τεύχος 129 σελ. 16-20. Ελληνική Εταιρία Προστασίας της Φύσης.
