Το νησί μέχρι τη δεκαετία του 1960 ήταν κυρίως αγροτικό και λόγω του ότι είναι δύσβατο δεν μπόρεσαν οι άνθρωποι να κτίσουν μεγάλα σπίτια, ή εκτεταμένους οικισμούς. Οι πέτρινες κατασκευές που χαρακτηρίζουν το τοπίο ήταν συνήθως ζευγόσπιτα και οι λεγόμενες κατοικιές, σε συνδυασμό με τις υπόγειες θολωτές δεξαμενές, τους ανεμόμυλους, τις εκκλησίες και τα ξωκλήσια. Τα μονόχωρα κτίσματα είχαν την λεγόμενη παραστιά (είδος τζακιού όπου μαγείρευαν ) και τον αποκρέβατο (υπερυψωμένο κρεβάτι). Το σπίτι ήταν ενωμένο με τον ξυλόφουρνο και τα βουδόσπιτα (στάβλους). Εξαιρετικά δείγματα αμοργιανών σπιτιών υπάρχουν στην Κάτω Μεριά (Λεύκες, Αγιά Θέκλα, Σκεπαρνιές, Βρούτση, Καμάρι) ή στην Απάνω Μεριά στα Θολάρια και στον μικρό οικισμό Στρούμπος. Μεγάλα και πλούσια σπίτια κτίστηκαν μόνο στη Χώρα, στη Λαγκάδα και στα Κατάπολα.
Στη Χώρα εγκαταστάθηκαν οι άνθρωποι όταν εξέλειψε ο κίνδυνος των επιδρομών των Αράβων (7ος-9ος αιώνας). Το κάστρο που οχυρώθηκε από τους αδερφούς Γκύζη, αγκάλιασε τον οχυρό βράχο και επί Ενετοκρατίας επεκτάθηκε. Ο τρόπος ανάπτυξης του οικισμού είχε ως αποτέλεσμα να υπάρξουν πολλές τυπολογικές εκφράσεις του αμοργιανού σπιτιού σε ένα οικιστικό σύνολο που περιλαμβάνει το αγροτικό κατάλυμμα στα Βορεινά και τα αμυντικά μέτωπα με τις στεγασμένες εμπροστιάδες (περάσματα) της Ενετοκρατίας, τις ημιαστικές κατοικίες και τα αρχοντικά του 18ου και του 19ου αιώνα. Οι εκκλησίες αποτελούσαν επίκεντρο της κοινωνικής ζωής των οικισμών -πολλές από αυτές, μάλιστα, έχουν κτιστεί πάνω σε αρχαία ερείπια.
Πεζούλες & Αγροτικά Κτίσματα
Στην Αμοργό οι πεζούλες λέγονται και ακμασιές. Οπως και σε πολλά άλλα νησιά των Κυκλάδων ακολουθούν τις καμπύλες του εδάφους, τις πλαγιές, τους λόφους και είναι φτιαγμένες από ξερολιθιά για να συγκρατούν το χώμα και το νερό της βροχής, να ξεχωρίζουν τις ιδιοκτησίες και να προστατεύουν από τον δυνατό αέρα. Τα αγροτικά κτίσματα όπως οι ληνοί (πατητήρια), οι στάβλοι και τα φουρναριά, τα ζευγόσπιτα, τα αλώνια φτιαγμένα από το ίδιο υλικό, αποτελούν αδιάσπαστες ενότητες μαζί με τις ακμασιές και κάνουν το τοπίο ξεχωριστό.
