Το κάστρο στεφανώνει τη Χώρα της Φολεγάνδρου με τη βορινή του πλευρά μετέωρη σε χείλος απότομου γκρεμού 210 μέτρων. Αρχισε να χτίζεται το 1215 από τον Βενετσιάνο ναύαρχο Μάρκο Σανούδο, ιδρυτή του Δουκάτου του Αιγαίου, και άλλαξε χέρια τρεις φορές. Η λαχτάρα των Φολεγανδριωτών να αποκτήσουν ασφαλείς κατοικίες εντός των τειχών για να γλιτώσουν από τους πειρατές, αποτυπώνεται στην εσωτερική του δόμηση. Και καθώς ήταν δύσκολο να χωρέσουν εκεί μέσα 200 και πλέον οικογένειες, προέκυψαν τα μονόσπιτα. Πέτρινα κυβικά οικοδομήματα 9Χ3 μ. που μοιάζουν με μοναστηριακά κελιά -κτισμένα κατ’ αυτόν τον τρόπο και για έναν ακόμη λόγο. Τα αγριοκυπάρισσα (Juniperus phoenicea) που χρησιμοποιούνταν ως δοκοί στήριξης της στέγης ήταν ανέκαθεν λίγα και κοντά στο νησί. Οι τοίχοι ωστόσο έπρεπε να είναι συμπαγείς και αδιέξοδοι. Δεν διέθεταν πλαϊνά παράθυρα, ώστε να δημιουργούν μια αλληλουχία μικρότερων ερμητικών χώρων ακατάλληλων για την ανάπτυξη του στρατού των εκάστοτε επιδρομέων.
Τα σπίτια του κάστρου στα χρόνια της Ενετοκρατίας και της Τουρκοκρατίας έμεναν εσκεμμένα ασοβάτιστα για να μη διακρίνονται από τη θάλασσα. Το μεγάλο ύψος του γκρεμού τα προστάτευε από τους κανονιοβολισμούς του ναυτικού της εποχής.
Η Κάτω Ρούγα
Η αίσθηση του αιγαιοπελαγίτικου μέτρου και της κυβιστικής αναλογίας είναι διάχυτη στη γραφικότερη γειτονιά του κάστρου. Μπορείτε να μπείτε από το Παραπόρτι, στο ύψος της εκκλησίας του Τιμίου Σταυρού.
Εδώ τα πλατύσκαλα, πάντα καθαρά κι ασβεστωμένα, λειτουργούν ακόμη σαν καθιστικά. Διασχίζοντας το πλακόστρωτο θα βρείτε τη Λότζια, την κεντρική είσοδο στο κάστρο. Στη στεγασμένη της δίοδο, στο λεγόμενο «Μεγάλο Σκιάδι» κρεμόταν κάποτε η καμπάνα που χτύπαγε κάθε βράδυ για να μαζευτούν οι ξωμάχοι και να κλείσουν οι σιδερόπορτες.
Ιδανική κατάληξη μιας περιήγησης εντός των τειχών μέχρι το ηλιοβασίλεμα, είναι να φτάσετε στο κατώφλι της Παντάνασσας. Πρόκειται για ένα κομψοτέχνημα αιγαιοπελαγίτικης ναοδομίας. Από το σημείο που κτίστηκε η θέα προς το πέλαγος φτάνει μέχρι τη Μήλο, την Κίμωλο και τη Σίφνο.
Info
Τα πιο μεγάλα σπίτια εντός των τειχών διαθέτουν στέρνες και δώματα διακοσμημένα με μαρμάρινα φουρούσια. Κτίστηκαν περί τα τέλη του 19ου αι.
Περίπατος
Το πρώτο σε σειρά αξιοθέατο της Χώρας βρίσκεται εκεί ακριβώς που αποβιβάζουν τον κόσμο τα λεωφορεία που έρχονται από τον Καραβοστάση. Είναι η πλατεία της Πούντας με την απερίγραπτη θέα προς το πέλαγος που προσφέρει το στηθαίο στη βορινή της πλευρά. Δικαίως θεωρείται ως ένα από τα ωραιότερα φυσικά μπαλκόνια του Αιγαίου. Περπατώντας στο στενό που εισχωρεί στον πολεοδομικό ιστό του διατηρητέου οικισμού, αριστερά σας προβάλει η κομψή εκκλησία του Τιμίου Σταυρού. Δυο βήματα πιο κάτω ανοίγεται το Παραπόρτι η μικρή είσοδος για το κάστρο από την Κάτω Ρούγα.
Αμέσως μετά συναντάτε την πλατεία με τα μεγάλα δέντρα που ονομάζεται Ντούναβη. Οι τεράστιες στέρνες με το βρόχινο νερό στα υπόγειά της κτίστηκαν το 1770 κι αυτός είναι ο λόγος που παρομοιάστηκε η πλατεία με τον μεγαλύτερο ποταμό της Ευρώπης. Στη νότια πλευρά της δεσπόζει ο ενοριακός ναός της Χώρας αφιερωμένος στον Αγιο Νικόλαο και εάν είστε τυχεροί Σάββατο απόγευμα ή Κυριακή πρωί μπορεί να πετύχετε παραδοσιακό γάμο.
Απέναντι και δεξιά του Αγίου Νικολάου υπάρχει ο Αγιος Ταξιάρχης. Οι λευκοί όγκοι των εκκλησιών αυτών χωρίζουν την πλατεία Ντούναβη από την πλατεία Κονταρίνη, η οποία αποτελεί το επίκεντρο της νυχτερινής διασκέδασης στο νησί.
Κι άλλο σύμπλεγμα εκκλησιών (Άγιος Αντώνιος, Αγία Αικατερίνη και Αγιος Φανούριος) μεσολαβεί μεταξύ αυτής της πλατείας και της επόμενης που ονομάζεται Πιάτσα. Είναι η πιο παλιά πλατεία της χώρας και αν τη δείτε σε φωτογραφίες του 1891 θα διαπιστώσετε ότι δεν έχει αλλάξει καθόλου.
Προσπερνώντας την πολυσύχναστη Πιάτσα από το στενό που ακουμπά μια άλλη γραφική εκκλησία, η Θεοσκέπαστη, με το λατινικού τύπου καμπαναριό, βγαίνετε στην πλατεία Μαράκι. Ανήκει στο νεότερο τμήμα της Χώρας και ολόγυρά της λειτουργούν εμπορικά καταστήματα και καφενεδάκια τα οποία διατηρούν την παραδοσιακή αισθητική. Δυο παράλληλα στενά από εκεί, οδηγούν σ’ ένα μεγαλύτερο πλακόστρωτο που καταλήγει στην έξοδο της Χώρας προς την Άνω Μεριά. Εδώ λειτουργούν ξενώνες και μπαράκια. Θα δείτε μερικά ενδιαφέροντα νεοκλασικά οικοδομήματα που κτίστηκαν από Φολεγανδριώτες οι οποίοι έκαναν εμπόριο στην Αλεξάνδρεια και την Κωνσταντινούπολη.
