Σε κάθε χωριό της Καρπάθου υπάρχει από ένας τουλάχιστον κεντρικός ναός αφιερωμένος στον προστάτη του άγιο, τον οποίον πανηγυρίζουν οι Καρπάθιοι με παραδοσιακά φαγητά που φαίνεται να σχετίζονται με τις πρωτοχριστιανικές «αγάπες» και Καρπάθικες μαντινάδες και χορό.
Πηγάδια
– Ο ναός Ευαγγελισμού της Θεοτόκου, γιορτάζει στις 25 Μαρτίου
– Ο ναός Αγίων Αποστόλων, στις 29 Ιουνίου
– Το ξωκκλήσι της Παναγίας Λαρνιώτισας, στις 7 Σεπτεμβρίου
– Το ξωκκλήσι της Ζωοδόχου Πηγής, την Παρασκευή του Πάσχα
Απέρι
– Ο ναός Αγίου Χαραλάμπος γιορτάζει στις 10 Φεβρουαρίου
– Ο ναός Μεταμορφώσεως του Σωτήρος, στις 6 Αυγούστου
– Ο ναός Κοιμήσεως Θεοτόκου, στις 15 Αυγούστου
– Το ξωκκλήσι της Παναγίας του Μερτώνα, στις 23 Αυγούστου
– Το ξωκκλήσι της Παναγίας (ή Κυρά Παναγιά), στις 23 Αυγούστου
Βωλάδα
– Η Γέννηση της Θεοτόκου, στις 8 Σεπτεμβρίου
– Ο Αρχάγγελος Μιχαήλ στη Λάστο, στις 7 Νοεμβρίου
Όθος
– Η Μεταμόρφωση του Σωτήρος γιορτάζει στις 6 Αυγούστου.
– Ο Αγιος Παντελεήμονας στις Στές, στις 27 Ιουλίου
– Το ξωκκλήσι της Παναγίας Γυνατούς, στις 8 Σεπτεμβρίου
– Ο ναός του Αγίου Συμεών, 1 Σεπτεμβρίου
Πυλές
– Ο ναός Κοιμήσεως της Θεοτόκου γιορτάζει στις 15 Αυγούστου
– Ο ναός Υψώσεως του Τιμίου Σταυρού στις 14 Σεπτεμβρίου
Αρκάσα
– Ο ναός Υπαπαντής του Σωτήρος γιορτάζει στις 2 Φεβρουαρίου
– Ο ναός του Αγίου Νικολάου στο Φοινίκι, στις 6 Δεκεμβρίου
Μενετές
– Ο ναός της Κοιμήσεως της Θεοτόκου γιορτάζει στις 15 Αυγούστου
– Ο ναός Αγίου Ιωάννη στον Αφιάρτη στις 29 Αυγούστου
– Ο ναός της Αγίας Μαρίνας στις 17 Ιουλίου
Μεσοχώρι
– Ο ναός της Παναγίας Βρυσιανής γιορτάζει στις 8 Σεπτεμβρίου
– Ο ναός του Γεωργίου του Λευκού την Τρίτη του Πάσχα
Σπόα
– Ο ναός του Αγίου Γεωργίου (μεθιστή) γιορτάζει στις 3 Νοεμβρίου
– Ο ναός της Εφταπατούσας στον Αγιο Νικόλαο στις 23 Αυγούστου
– Ο Αγιος Νικόλαος στις 6 Δεκεμβρίου.
Όλυμπος
– Ο ναός της Κοιμήσεως της Θεοτόκου γιορτάζει στις 15 Αυγούστου
– Η πέρα Παναγία, στη γιορτή του Ευαγγελισμού, στις 25 Μαρτίου
– Ο ναός του Αγίου Ιωάννου στη Βρουκούντα, στις 29 Αυγούστου
– Το πανηγύρι του Αρχαγγέλου Μιχαήλ (του Παλιαρμώτη) οργανώνεται στις 8 Νοεμβρίου στον μικρό παραθαλάσσιο οικισμό του Τριστόμου
– Το πανηγύρι του Αγίου Μηνά γίνεται στις 11 Νοεμβρίου στην περιοχή Φίλιος
– Η Δεύτερη Ανάσταση πραγματοποιείται την Κυριακή του Πάσχα και είναι η κυρίως Ανάσταση για την Όλυμπο και τους Ολυμπίτες
– Η γιορτή της Ζωοδόχου Πηγής πραγματοποιείται κάθε Λαμπρή Παρασκευή, στο Διαφάνι
– Η γιορτή του Αγίου Παντελεήμονα γίνεται στη Σαρία, στις 26-27 Ιουλίου
– Η γιορτή της Μεταμορφώσεως του Σωτήρα Χριστού οργανώνεται την 6η Αυγούστου
– Η μεγάλη γιορτή της Κοιμήσεως της Θεοτόκου είναι στις 15 Αυγούστου
– Το πανηγύρι του Αγίου Ιωάννου του Προδρόμου γίνεται στη Βρουκούντα
– Η γιορτή της Γέννησης της Θεοτόκου είναι στις 8 Σεπτεμβρίου
– Η γιορτή της Υψώσεως του Τιμίου Σταυρού οργανώνεται στις 14 Σεπτέμβρη στην περιοχή του Ποταμού.
Ιnfo
Στα Ολυμπίτικα πανηγύρια οι γυναίκες φορούν πολύχρωμες παραδοσιακές φορεσιές με διπλή σειρά χρυσών φλουριών στο στήθος και μαντήλα στο κεφάλι.
Η Κανακαρά και ο κανακάρης της Καρπάθου
Στην Κάρπαθο κανακάρη(δ)ες ονομάζονταν επί Τουρκοκρατίας οι πλούσιοι γαιοκτήμονες, τάξη ισχυρή σε κάθε κοινότητα από την οποία προερχόταν οι προεστοί με θρησκευτική, διοικητική, δικαστική και νομοθετική εξουσία.
Ως τις αρχές του 20ού αιώνα οι κανακάρη(δ)ες βρίσκονταν στην κορυφή της κοινωνικής και οικονομικής πυραμίδας: ήταν ιδιοκτήτες εκκλησιών, ανεμόμυλων, νερόμυλων, κτημάτων και απολάμβαναν ειδικών προνομίων. Οπως στην Ολυμπο, που οι οικίες τους βρισκόταν σε περίοπτη θέση με θέα τη θάλασσα, ενώ σύμβολο της κοινωνικής τους ισχύς ήταν η ιδιόκτητη εκκλησία στο κέντρο του οικισμού, η Κοίμηση Της Θεοτόκου, με αποκλειστική μάλιστα χρήση. Για την κανακαρά και τον κανακάρη ίσχυε ένα ιδιαίτερο κληρονομικό σύστημα, το έθιμο των πρωτοτοκίων οι διατάξεις του οποίου είχαν ψηφιστεί με απόφαση των δημάρχων της Καρπάθου στις 8 Φεβρουαρίου 1864.
Βασικό ζητούμενο ήταν να διατηρηθεί ακέραιη η γονική περιουσία που κάθε σύζυγος είχε κληρονομήσει από τους γονείς του. Ο πρωτότοκος γιος, ο κανακάρης, θα έπαιρνε την περιουσία του πατέρα του, ο οποίος την είχε πάρει από τον δικό του πατέρα. Αντίστοιχα, η σύζυγος ήταν υποχρεωμένη να προικίσει την πρωτότοκη κόρη της, την κανακαρά, με την περιουσία –σπίτι, κτήματα, έπιπλα, ρουχισμό, λίγα χρήματα και πολύτιμα αντικείμενα– που είχε λάβει από τη δική της μητέρα.
Αυτή η πρακτική που συνδέεται με τη μεταβίβαση ονομάτων και την άνιση κατανομή της περιουσίας προς όφελος των πρωτότοκων, εξέφραζε έναν αμυντικό μηχανισμό συγκέντρωσης και διατήρησης των οικονομικών-περιουσιακών δυνάμεων της οικογένειας. Είχε την αποδοκιμασία της Εκκλησίας ως εξοντωτική και άδικη για τα υπόλοιπα παιδιά που, μην έχοντας περιουσία δεν μπορούσαν να κάνουν οικογένεια και είτε αναγκαζόταν να μεταναστεύσουν είτε να υπηρετήσουν, στα χωράφια των πρωτότοκων σαν εργάτες. Μάλιστα, όχι μόνο η εκκλησία, αλλά και ο καδής, ο μουσουλμάνος ιεροδικαστής, παρενέβαιναν με έκδοση εγκυκλίων και ανάμειξη στη διευθέτηση κληρονομικών διαφορών. Το έθιμο περιορίζεται μετά το 1920 με αντίθετη πρακτική κληροδότησης που επικρατεί σε όλο σχεδόν το νησί, ώσπου και καταργείται οριστικά το 1947 με την απελευθέρωση της Δωδεκανήσου και την εφαρμογή διατάξεων του αστικού κώδικα της ελληνικής νομοθεσίας σε θέματα γονικών μεταβιβάσεων.
Το γλωσσικό ιδίωμα της Καρπάθου
Σύμφωνα με τον καθηγητή Πανεπιστημίου του Αιγαίου κ. Κωνσταντίνο Μηνά αποδεικνύεται από τις επιγραφές που βρέθηκαν στην Kάρπαθο, πως οι παλιότεροι Ελληνες κάτοικοί της ήταν Δωριείς. Tο δωρικό γλωσσικό υπόστρωμα αναφαίνεται μέσα από τα σημερινά της γλωσσικά ιδιώματα. Δωρικά γλωσσικά κατάλοιπα είναι:
1. Tο α (αντί η) σε τοπωνύμια όπως Δαματρία, Aχούσα, Kάπος, Xαλές και σε κοινές λέξεις όπως η κυνομαλέα (=φασκομηλιά), η μπακκουνία (=μηκωνία), σακκάτζω (=εγκλείω αιγοπρόβατα σε περίβολο), συνομάλικος.
2. H διατήρηση της προφοράς τού “ο” ως “ου”,
π.χ. βρούλλο, γούπιας.
3. H τροπή του “ε” σε “ι”, π.χ. (φλέβα) Bλία, (αγκαλέα) ανγκαλία, (λέγω) λίω. 4. H αφομοίωση του ερρίνου με τα επόμενα άηχα στιγμιαία, π.χ. (δαγκάννω) βακκώ, τοκ κόσμο, συππέθθερος, τοπ πόνο, λύννουτται, ελύννουττο, τοι τοίχο.
Aναμφισβήτητα, εξ άλλου, κατάλοιπα της αρχαίας Eλληνικής είναι η
α) διατήρηση του τελικού ν, π.χ. ήρτεν έναν απίδδικ κ’ ήφαει την αμυγδαλέα,
β) η διατήρηση της προφοράς των διπλών συμφώνων, π.χ. άμμος, άλλος,
γ) η προφορά των συμφωνικών συμπλεγμάτων βγ, βδ, γδ, ργ, ρδ ως bg, bd, γd, pq, pd, π.χ. ραβdί,εβdoμά, γdέρω, αpga, σκόρdos,
d) η διατήρηση της ρηματικής κατάλ. –(σ)oυσιν και της σχηματισμένης αναλογικά προς αυτήν κατάλ. –σα-σιν, π.χ. λύννουσιν, θέννα λύσουσιν, ελύσασιν και
ε) πλήθος λεξιλογικών αρχαϊσμών(π.χ. ανοbria, εικάτζω, κωλύω, (ε)παίρομαι)
