Η μόνη από τις τέσσερις αρχαίες πόλεις της Κέας που έχει κτιστεί στην ενδοχώρα είναι η Ιουλίδα, ή Χώρα. Ιδρύθηκε στην αρχαϊκή περίοδο και σήμερα σώζονται τα ερείπια των οχυρών της αρχαίας ακρόπολης και τμήμα του τείχους. Λόγω της θέσης της παρέμεινε σημαντικό και δραστήριο κέντρο, γι’ αυτό οι Ενετοί κατακτητές είχαν κατασκευάσει εκεί κάστρο τον 13ο αιώνα, μέρος του οποίου διατηρείται ακόμα.
Η μορφολογία της Χώρας, που είναι κτισμένη αμφιθεατρικά στην πλαγιά, έχει επηρεάσει την πολεοδομία της και της επέτρεψε να διατηρήσει τον παραδοσιακό χαρακτήρα της. Αποτελείται από τέσσερις συνοικισμούς, οι οποίοι στο παρελθόν σχετίζονταν με την κοινωνική θέση των κατοίκων. Οι πλουσιότεροι κάτοικοι, γαιοκτήμονες και έμποροι, έμεναν στο χαμηλότερο σημείο, το κάστρο, εκεί όπου μπορεί κανείς να δει μεγαλύτερα αστικά σπίτια και αρχοντικά.
Το πιο επίπεδο τμήμα της Ιουλίδας, η Μεσάδα, ήταν τόπος συνάντησης των τάξεων, κυρίως για λόγους συναλλαγών, καθώς οι αποστάσεις μεταξύ των κοινωνικών τάξεων διατηρούνταν με βάση κανόνες συμπεριφοράς. Οι πιο ηλικιωμένοι λένε πως η ζωή των εύπορων Τζιωτών ήταν αρκετά διαφορετική, επηρεασμένη από τον αστικό τρόπο ζωής, και ότι οι ήχοι από τα πιάνα τους συχνά αναμιγνύονταν μ’ αυτούς από τις παραδοσιακές τσαμπούνες που ακούγονταν στις επάνω γειτονιές.
Μουσείο, Ιστορικό Δημαρχείο, Νέο Δημαρχείο
Περνώντας τη στοά (στεγάδι) στην είσοδο της Ιουλίδας θα δείτε μπροστά σας μια μικρή πλατεία. Ενας δρόμος αριστερά οδηγεί στην περιοχή του κάστρου. Ο σχετικά φαρδύς πλακόστρωτος δρόμος οδηγεί προς την κεντρική πλατεία, περνώντας μπροστά από το Αρχαιολογικό μουσείο, που είναι από τα σημαντικότερα των Κυκλάδων, χάρη στα σημαντικά προϊστορικά του εκθέματα.
Λίγο πιο πάνω από το μουσείο βρίσκεται η κεντρική πλατεία με το νεοκλασικό κτίριο που στεγάζει το Ιστορικό Δημαρχείο και είναι έργο του αρχιτέκτονα Ε. Τσίλερ, του 1902. Ξεχωρίζει όχι μόνο για την αρχιτεκτονική του, αλλά και για τον εσωτερικό του διάκοσμο. Στην πρόσοψη υπάρχουν πήλινα αγάλματα του Απόλλωνα και του Ερμή. Στη δυτική όψη έχει εντοιχιστεί αρχαίο γλυπτό με γυναικεία μορφή. Στο ισόγειο του κτηρίου λειτουργεί το ΚΕΠ του Δήμου Κέας. Νοτιότερα, στην άκρη του οικοσμού βρίσκεται το νέο Δημαρχείο.
Το Νέο Δημαρχείο μελετήθηκε από τον αρχιτέκτονα Καλλία το έτος 1898 με βάση τις σύγχρονες αρχιτεκτονικές προτάσεις του Ερνέστου Τσίλερ. Κατασκευάστηκε το έτος 1909. Χρησιμοποιήθηκε ως σχολικό κτίριο έως το 2002. Ανακαινίστηκε το 2010 και στέγασε το Νέο Δημαρχείο και τις υπηρεσίες της Περιφερειακής Ενότητας Κέας-Κύθνου. Σε κτίριο κάτω από το Νέο Δημαρχείο στεγάζεται το Πνευματικό Κέντρο Ιουλίδας που περιλαμβάνει την Δανειστική Βιβλιοθήκη του Δήμου και το Ιστορικό Αρχείο, καθώς, επίσης, και την Κινηματογραφική Λέσχη Κέας.
Βρύσες και Εκκλησίες
Πάνω από την κεντρική πλατεία αρχίζουν τα σοκάκια με τα στεγάδια, οι σκάλες και οι δαιδαλώδεις διαδρομές ανάμεσα στα μικρά σπίτια. Στις περιηγήσεις σας θα συναντήσετε πολλές βρύσες με τρεχούμενο νερό, αφού η Χώρα είχε ένα πολύ άρτιο σύστημα ύδρευσης από πηγές. Το καλύτερο νερό λέγεται ότι αναβρύζει στη βρύση του Κουρέντη. Στα νότια όρια του οικισμού βρίσκονται οι γκρεμισμένοι ανεμόμυλοι και το Παλιό Σχολείο, το οποίο σχεδίασε ο Τσίλερ. Το κτίριο έχει ανακαινιστεί και στεγάζει το Πολιτιστικό Κέντρο. Ενδιαφέρουσες είναι και οι εκκλησίες της Ιουλίδας: ο Αγιος Σπυρίδωνας, ο Ευαγγελισμός και η Παναγία Ρεματιανή. Ο ναός του πολιούχου Αγίου Χαραλάμπους, βρίσκεται επίσης στη Χώρα. Ωστόσο μητρόπολη είναι η λεγόμενη Δημοτικιά στη συνοικία Κατωχώρι, αφιερωμένη στον Ευαγγελισμό της Θεοτόκου.
Εάν ακολουθήσετε για λίγο την εναλλακτική διαδρομή από την Ιουλίδα προς την Καστριανή θα δείτε και τα ερείπια της μονής της Αγίας Αννας, όπου θα φτάσετε στρίβοντας αριστερά στο χωματόδρομο λίγο μετά τη διασταύρωση προς την Πέρα Μεριά. Επιστρέφοντας στον κεντρικό δρόμο θα βρείτε παρακάτω την πηγή του Πύργου και λίγο πιο κάτω την περίφημη πηγή του Βενιαμίν, κάτω από ψηλούς, κάθετους βράχους.
Λίγο έξω από την Ιουλίδα θα θαυμάσετε τον περίφημο Λέοντα, ένα πέτρινο επιβλητικό λιοντάρι σκαλισμένο στο βράχο. Χρονολογείται από τα αρχαϊκά χρόνια και είναι συνυφασμένο με θρύλους και μύθους του νησιού.
Info
Στην Ιουλίδα βρίσκεται η κατοικία του καλλιτέχνη Αλέκου Φασιανού και η αγάπη του για το νησί απεικονίζεται σε τοιχογραφίες που έχει δημιουργήσει στο κεντρικό στεγάδι και στην είσοδο του σπιτιού του.