Τα σμυριδωρυχεία της Νάξου έχουν κηρυχθεί διατηρητέα από το Υπουργείο Πολιτισμού και αποτελούν σημαντικό μνημείο της νεότερης βιομηχανικής ιστορίας της Ελλάδας. Η σμύριδα του νησιού για μια μεγάλη περίοδο υπήρξε ένα από τα σημαντικότερα ελληνικά ορυκτά και η Νάξος αποτελεί τη μοναδική σμυριδοπαραγωγό περιοχή της Ευρώπης Τα κοιτάσματα βρίσκονται στο βορειοανατολικό ορεινό τμήμα της, γύρω από τα χωριά Απείρανθος και Κόρωνος.
Η σμύριδα ήταν γνωστή ήδη από την αρχαιότητα. Μέχρι την Επανάσταση του 1821 βρισκόταν υπό κοινοτικό έλεγχο και το εμπόριό της άκμαζε. Η εκμετάλλευση των μεταλλείων γινόταν με μορφή άτυπων συνεταιρισμών εργατών οι οποίοι κατείχαν τα μερίδια και μοιράζονταν τα έξοδα της εξόρυξης και τα κέρδη. Οι εργάτες εξόρυσσαν τη σμύριδα κατασκευάζοντας σήραγγες βάθους 50-250 μέτρων.
Σημαντικό έργο ήταν η δημιουργία του εναέριου σιδηρόδρομου με τον οποίο μετέφεραν τη σμύριδα από τα ορυχεία ως τη Μουτσούνα όπου το φόρτωναν στα πλοία (τα ψηλότερα ορυχεία συνδέονταν με τους σταθμούς του εναέριου με κεκλιμένα επίπεδα). Κατασκευάστηκε την περίοδο 1926-1929 και άρχισε να λειτουργεί το 1930. Το δίκτυο αποτελείται από 72 πυλώνες, βαγονέτα, εγκαταστάσεις φόρτωσης, μηχανοστάσια, αποθήκες υλικού, εγκαταστάσεις φόρτωσης κ.α. Ο εναέριος αυτός λειτούργησε ως το 1978 και είναι από τους ελάχιστους που σώζονται στην Ελλάδα.
Info
– Η σμύριδα είναι ορυκτό που χρησιμοποιείται ως αποξεστικό και λειαντικό για μέταλλα, γυαλί, ξύλο ή πετρώματα, αλλά και ως αντιολισθητικό υλικό για δάπεδα και δρόμους. Συστατικά της σμύριδας είναι το κορούνδιο, ο μαγνητίτης, ο αιματίτης, το διάσπορο, ο τουρμαλίνης, ο μαργαρίτης και άλλα. Η ποιότητά της εξαρτάται από την περιεκτικότητά της σε κορούνδιο.
– Σήμερα υπάρχουν αρκετοί Ναξιώτες που δουλεύουν περίπου 1-2 μήνες κάθε καλοκαίρι για να μαζέψουν μια συγκεκριμένη ποσότητα ο καθένας.
