H πόλη της Αρχαίας Θήρας, κτισμένη επάνω στον λόφο που ονομάζεται Μέσα Βουνό, δεσπόζει στη νοτιοανατολική ακτή του νησιού. Ιδρύθηκε από Δωριείς αποίκους τον 8ο αι. π.Χ. και αποτελούσε μέχρι το τέλος της αρχαιότητας το αστικό, διοικητικό και θρησκευτικό κέντρο της πόλης-κράτους της Θήρας.
Κατοίκηση στο νησί τεκμηριώνεται από τη νεολιθική εποχή (μέσα 5ης χιλιετίας π.Χ. τουλάχιστον). Διάσπαρτες εγκαταστάσεις, με κυριότερη τον οικισμό στο Ακρωτήρι, μαρτυρούν για την κατοίκησή του μέχρι και τα μέσα περίπου του 17ου αι. π.Χ., όταν έγινε η μεγάλη ηφαιστειακή έκρηξη. Από τότε το νησί έμεινε έρημο για αιώνες και μόνο μια μικρή εγκατάσταση στη θέση Μονόλιθος δείχνει την εκ νέου κατοίκησή του για κάποιο διάστημα στα τέλη της προϊστορικής εποχής (αρχές 12ου αι. π.Χ.). Συστηματικά επανακατοικήθηκε από τον 8ο αι. π.Χ., και στους ιστορικούς πια χρόνους, όταν εγκαταστάθηκαν Δωριείς άποικοι.
Η Ιστορία της Πόλης
Η πόλη της Αρχαίας Θήρας άκμασε κατά την αρχαϊκή και ελληνιστική περίοδο. Μαρτυρίες για την ακμή της κατά την αρχαϊκή εποχή και για τους πρώτους αιώνες κατοίκησής της προσφέρουν κυρίως τα νεκροταφεία της και οι τόποι λατρείας, καθώς η συνεχής κατοίκηση δεν επέτρεψε να διασωθούν παρά λιγοστά οικοδομικά κατάλοιπα από την εποχή ίδρυσής της μέχρι την ελληνιστική περίοδο.
Στην περίοδο αυτή οφείλεται κυρίως η μορφή με την οποία διασώθηκε η πόλη, αφού τότε αναπτύχθηκε έντονη οικοδομική δραστηριότητα. Διαμορφώθηκαν οι μεγάλες οικοδομικές νησίδες και κατασκευάστηκαν τα άνδηρα επάνω στα οποία κτίστηκαν τα οικοδομήματά της. Η Αγορά επεκτάθηκε, ιδρύθηκαν δημόσια κτίρια και η κατοικημένη περιοχή εξαπλώθηκε. Παράλληλα, ιδρύθηκαν ιερά προς τιμήν ξένων θεοτήτων και των Πτολεμαίων βασιλέων και πλήθυναν τα γλυπτά που κοσμούσαν την αγορά, τα δημόσια κτίρια και τα ιερά.
Στη ρωμαϊκή εποχή, κατά τον 1ο-2ο αι. μ.Χ., η οικοδομική δραστηριότητα, συνεχίστηκε αν και περιορισμένη. Από τον 3ο αι. μ.Χ. η πόλη παρήκμασε και οι κάτοικοι άρχισαν να προτιμούν τα επίνειά της. Συνέχισε να κατοικείται, πάντως, και μετά το τέλος της αρχαιότητας, στους παλαιοχριστιανικούς χρόνους (4ος-6ος αι. μ.Χ.), εποχή κατά την οποία ιδρύθηκαν δύο βασιλικές. Τον 8ο αι. μ.Χ., όταν οι αραβικές επιδρομές έκαναν τη ζωή στα παράλια επικίνδυνη, προσέφερε, ερειπωμένη πια, καταφύγιο στους κατοίκους των επινείων της. Τότε κτίστηκε τείχος στο δυτικό άκρο της ράχης, ιδρύθηκε ο ναός του Αγίου Στεφάνου επάνω στα ερείπια της μίας βασιλικής και κατασκευάστηκαν πρόχεια καταλύμματα από αρχαίο οικοδομικό υλικό. Λίγο αργότερα έπαψε να κατοικείται οριστικά.
Οι Ανασκαφές
Η πόλη και τμήματα του εκτεταμένου νεκροταφείου της αποκαλύφθηκαν με τις ανασκαφές ευρείας κλίμακας που διενήργησαν ο γερμανός φιλόλογος-επιγραφολόγος Hiller von Gaertringen και οι συνεργάτες του (1896-1902). Ανασκαφική έρευνα με δαπάνη της Εν Αθήναις Αρχαιολογικής Εταιρείας διενήργησε στο νεκροταφείο της πόλης και ο Εφορος Αρχαιοτήτων Ν. Ζαφειρόπουλος (1961-1982), ενώ από τη δεκαετία του 1990 μικρής κλίμακας ανασκαφές στην πόλη και τα νεκροταφεία της διενεργεί η ΚΑ΄ Εφορεία Προϊστορικών-Κλασικών Αρχαιοτήτων. Πολυάριθμα ευρήματα των ανασκαφών εκτίθενται στο Αρχαιολογικό Μουσείο στα Φηρά.
Κατά τα έτη 2003-2008, η ΚΑ΄ Εφορεία Προϊστορικών-Κλασικών Αρχαιοτήτων υλοποίησε στον αρχαιολογικό χώρο το έργο «Διαμόρφωση-Ανάδειξη Αρχαιολογικού Χώρου Αρχαίας Θήρας», το οποίο συγχρηματοδοτήθηκε κατά 75% από την Ευρωπαϊκή Ενωση και κατά 25% από το Ελληνικό Δημόσιο.
Info
Αναλυτική περιγραφή των μνημείων και των αρχιτεκτονικών συνόλων θα βρείτε στo portal του Υπουργείου Πολιτισμού
http://odysseus.culture.gr/h/3/gh352.jsp?obj_id=2454
Ο αρχαιολογικός χώρος είναι ανοιχτός 8:30-14:30, εκτός Δευτέρας.
Πληροφορίες θα σας δώσουν και στο μουσείο Προϊστορικής Θήρας στο τηλ.: +30 22860 23217
Μονοπάτια συνδέουν την Αρχαία Θήρα με την Περίσσα και τον Προφήτη Ηλία.
