Ενδιαφέρουσα επιλογή για τον απαιτητικό επισκέπτη είναι οι πεζοπορίες στους παλιούς δρόμους του νησιού που συνέδεαν τους οικισμούς και ήσαν πλακόστρωτοι στο μεγαλύτερο μέρος τους, καθώς και στα μονοπάτια που χρησιμεύουν ως περάσματα για τις καλλιέργειες, τους βοσκότοπους και ως πρόσβαση στις δυσπρόσιτες ακτές. Ενδιαφέρον έχουν τα μονοπάτια που εξυπηρετούσαν τη διακίνηση μαρμάρου από τα παλιά λατομεία στα φορτηγά πλοία από τα λιμανάκια της Άνω Μεριάς.
Για τις πεζοπορίες αυτές έχουν επιλεγεί από την Περιφέρεια Νοτίου Αιγαίου 10 Διαδρομές χαρακτηρισμένες ως Πολιτιστικού Ενδιαφέροντος.
Οι πρώτες 7 Διαδρομές σχηματίζουν το δίκτυο της Άνω Μεριάς στα βόρεια του νησιού, περιοχή που διατηρεί τη φυσική και οικιστική φυσιογνωμία της σχεδόν άθικτη από σύγχρονες επεμβάσεις.
Οι υπόλοιπες 3 Διαδρομές διασχίζουν το κεντρικό τμήμα του νησιού από τα ανατολικά προς τα δυτικά και αντίστροφα, συνδέοντας την Ερμούπολη και την Άνω Σύρα με τους κυριότερους οικισμούς, τις σημαντικές τοποθεσίες και τις ακτές της περιοχής.
Δίκτυο Άνω Μεριά
1. Δήλι (Πανάχραντος) – Ρηχωπό (2 χλμ. – 40΄).
Βατότητα: Μέτρια έως καλή. Σηματοδοτημένη.
Διαδρομή που χαρίζει όμορφη θέα προς την Ερμούπολη. Οδηγεί στο
μικρό αγροτικό παραδοσιακό οικισμό του Ρηχωπού, που βρίσκεται σε θέση ευρείας εποπτείας του θαλάσσιου ορίζοντα στ’ ανατολικά.
2. Ρηχωπό – «Σπηλιά Φερεκύδη» – Πλατύ Βουνί (2 χλμ. – 30΄).
Βατότητα: Πολύ καλή. Σηματοδοτημένη.
Περπατώντας από το Ρηχωπό προς το Πλατύ Βουνί, ο οδοιπόρος συναντά σπηλαιώδες κοίλωμα, το οποίο εικάζεται ότι είναι η σπηλιά του καταγόμενου από το νησί προσωκρατικού φιλόσοφου Φερεκύδη. Η κατάληξη στο Πλατύ Βουνί παρέχει στον περιηγητή την εμπειρία γνωριμίας του με τον πιο ζωντανό αγροτικό οικισμό της Άνω Μεριάς, χτισμένο σε ειδυλλιακό περιβάλλον.
3. Πλατύ Βουνί – Χαλανδριανή – Καστρί (3 χλμ. – 60΄)
Βατότητα: Καλή. Κατά τόπους δυσχερής στο τμήμα Χαλανδριανή – Καστρί. Προς το παρόν πρόχειρα σηματοδοτημένη.
Η διαδρομή αυτή διασχίζει το επικλινές πεδίο της Χαλανδριανής, όπου έχουν βρεθεί πολυάριθμοι τάφοι της πρωτοκυκλαδικής περιόδου, και μετά από σύντομη ανάβαση στον απότομο λόφο του Καστριού, καταλήγει στην πρωτοκυκλαδική ακρόπολη, όπου σώζονται οι βάσεις της οχύρωσης και θεμέλια κατοικιών.
4. Κάμπος – Λία (1,5 χλμ – 35΄).
Βατότητα: καλή. Προς το παρόν πρόχειρα σηματοδοτημένη.
Πριν από την αμμουδιά της Λίας, η διαδρομή περνά από τη σπηλιά του Μεντώνη και από τον Αερόλιθο (ένα σπάνιο γεωλογικό φαινόμενο) που υψώνεται στα μισά περίπου της πορείας.
5. Κάμπος – Γριά Σπηλιά – [Γράμματα] – Διαπόρι (3,5 χλμ – 60΄ μέχρι τα Γράμματα, 4,5 χλμ – 1 ώρα 20΄μέχρι το Διαπόρι).
Βατότητα: Κατά τόπους δυσχερής. Προς το παρόν πρόχειρα σηματοδοτημένη.
Διαδρομή, την οποία άλλοτε διένυαν οι εργάτες του λατομείου για να φορτώσουν μάρμαρο στο λιμανάκι των Γραμμάτων. Από τον Κάμπο, μετά από 10΄ περπάτημα, ο πεζοπόρος συναντά μισογκρεμισμένο κτίριο, όπου ακόμη υπάρχουν κατάλοιπα από χειροκίνητα πριόνια με τα οποία έκοβαν το μάρμαρο οι εργάτες, μέχρι την Κατοχή που λειτουργούσε το λατομείο. Η πορεία συνεχίζεται ανάμεσα σε ξερολιθιές, φασκομηλιές και θυμάρι. Κατηφορίζοντας, ξεπροβάλλει ανάμεσα από τις χαράδρες ο όρμος των Γραμμάτων. Η nσήμανση στους βράχους δείχνει το δρόμο για την παραλία, ώσπου η πορεία φτάνει σ’ ένα πηγάδι. Από εκεί ξεκινά πυκνή συστάδα πεύκων που απλώνεται μέχρι τη σκιερή παραλία της Γριάς Σπηλιάς. Απέναντι, στους λείους βράχους, μπορεί ο περιηγητής να διακρίνει από κοντά τις επιγραφές που έδωσαν στον τόπο την ονομασία του. Απολαμβάνοντας πανοραμική θέα στο πέλαγος και μετά από δύσκολη διέλευση στην απόκρημνη πλαγιά, η πορεία ολοκληρώνεται στο ακρωτήρι Διαπόρι, το βορειότερο άκρο του νησιού.
6.Παπούρι – Ρέμα Αετού -[Ακτή Βαρβαρούσα]- Ακτή Αετός (3,7 χλμ.- 1 ώρα 15’)
Βατότητα: μέτρια έως καλή. Προς το παρόν πρόχειρα σηματοδοτημένη.
Το μονοπάτι ξεκινάει κοντά στο εκκλησάκι του Αγίου
Παντελεήμονα. Περνώντας στην απέναντι βουνοπλαγιά, παράλληλα στη ρεματιά, διακλαδώνεται και οδηγεί εναλλακτικά στους γαλήνιους κι απόκοσμους όρμους Αετού και Βαρβαρούσας. Εντυπωσιάζουν οι εναλλαγές της βλάστησης κατά μήκος της διαδρομής.
7.Χαρτιανά – Δελφίνι – Κίνι (3,5 χλμ – 1 ώρα 10΄)
Βατότητα: δυσχερής. Δεν είναι σηματοδοτημένη.
Το μονοπάτι είναι παράλληλο με τη ρεματιά του Κακού Ποταμού και συνδέει τον διάσπαρτο αγροτικό οικισμό των Χαρτιανών με την ακτή στο Δελφίνι. Από την παραλία θα απολαύσετε μοναδικής ομορφιάς ηλιοβασίλεμα. Αξίζει να συνεχίσετε στην παράκτια διαδρομή μέχρι το Κίνι που προσφέρει ξεχωριστή θέα.
Κεντρική Σύρα
8. Ερμούπολη – Πισκοπειό -[Μονή Αγίας Βαρβάρας – Κίνι]- Πηγή Τρυπητής – Δανί (4,2 χλμ – 1ω 25΄
Βατότητα: Πολύ καλή. Σηματοδοτημένη.
Στη διαδρομή αυτή περιλαμβάνεται ο παλιός λιθόστρωτος δρόμος που συνδέει την Ερμούπολη με τον παραθεριστικό οικισμό του νησιού, το καταπράσινο Πισκοπειό, και έχει κηρυχθεί προστατευόμενο νεότερο μνημείο. Από εκεί η διαδρομή συνεχίζεται στο μονοπάτι που περνάει πίσω από το μοναστήρι της Αγίας Βαρβάρας και από την πηγή της Τρυπητής, φτάνοντας μέχρι το Δανί. Στο ύψος της μονής υπάρχει διακλάδωση που οδηγεί στο Κίνι.
9. Κίνι – Λωτό – Δανί – Γαλησσάς (3,8 χλμ – 1ω 15΄).
Βατότητα: Καλή. Σηματοδοτημένη.
Διαδρομή με εξαιρετική θέα προς τις δυτικές ακτές του νησιού. Ξεκινώντας από την παραλία στο Κίνι, συναντά την προηγούμενη στο Δανί και ολοκληρώνεται στην παραλία του Γαλησσά.
10. Πισκοπειό – Βούλια – Αληθινή -[Αγία Παρασκευή]- Άνω Σύρα – Άγιος Αθανάσιος (4 χλμ – 1ω 15΄).
Βατότητα: Πολύ καλή. Σηματοδοτημένo προς το παρόν είναι το τμήμα Πισκοπειό – Βούλια – Αληθινή.
Μεσόγεια διαδρομή που συνδέει το καταπράσινο Πισκοπειό με την πολυτραγουδισμένη αμφιθεατρική τοποθεσία της Αληθινής και την Άνω Σύρα, τον ιστορικό παραδοσιακό οικισμό του νησιού με έντονα μεσαιωνική φρουριακή φυσιογνωμία. Ο οδοιπόρος, ακολουθώντας στη συνέχεια το φαρδύ λιθόστρωτο, καταλήγει στην εκκλησία και την πηγή του Αγίου Αθανασίου, στο βάθος μιας ρεματιάς.
* Κείμενο: Τάσος Αναστασίου, Υπεύθυνος Θεμάτων Πολιτισμού Κυκλάδων, της Περιφέρειας Νοτίου Αιγαίου