Ορατή από την αρχαία Μινώα και τον Προφήτη Ηλία (698 μ.), αθέατη από τη θάλασσα, η Χώρα της Αμοργού αγκαλιάζει το λόφο με το κάστρο, εκτείνεται μέχρι τον κεντρικό ασφαλτόδρομο που την περιτριγυρίζει, ελέγχει χερσαίους και θαλάσσιους δρόμους, «φιλιώνει», όπως και στο παρελθόν, την Κάτω Μεριά με την Αιγιάλη, αφού από εδώ περνούν τα μονοπάτια και οι δρόμοι προς τα δυο άκρα του νησιού.
Ολοι οι επισκέπτες του καλοκαιριού, αργά ή γρήγορα, εδώ καταλήγουν: Στην πλατεία Αγίων Πάντων, στο Πλατύστενο, στο Πλατεάκι, στη Λόζα, στους ανεμόμυλους που απλώνονται στον Τρούλλο. Οι περιπλανήσεις μέσα στον δαίδαλο των στενών, από τα Βορεινά μέχρι τα Βλυχά και την Κάτω Γειτονιά, σπάνια σε φέρνουν στα ίδια σημεία. Πάντα υπάρχει εναλλακτικός δρόμος και πάντα κάτι θα σε κάνει να κοντοσταθείς.
Η φυσικά οχυρή, βραχώδης, προεξοχή ξεχωρίζει πάνω από τα λευκά σπίτια και το ανέβασμα ως εκεί είναι μια υπέροχη εμπειρία. Ανηφορίζοντας θα περάσετε από το εκκλησάκι της Κυρά Λεούσας (ή Κερά Λεούσας), της παλαιότερης εκκλησίας της Χώρας, τον Αγιο Κωνσταντίνο, τον Αϊ Γιάννη Θεολόγο. Θα μπείτε περνώντας από τον Αγιο Γεώργιο και θα περπατήστε στα ερείπια του κάστρου με τις πολεμίστρες και το χαμηλό περιτείχισμα για να απολαύσετε την εντυπωσιακή θέα.
Στα Βορεινά
Στις γειτονιές της Χώρας υπάρχουν καλντερίμια, σκαλιά και θολωτές στοές -οι εμπροστιάδες. Εξαιρετικά στοιχεία της λαϊκής αρχιτεκτονικής διατηρούνται στη συνοικία Βορεινά, στις διώροφες κατοικίες με το πολύ στενό «μέτωπο», τους χαρακτηριστικούς κρέβατους και τους αποκρέβατους (αποθηκευτικούς χώρους κάτω από το κρεβάτι, για τα σιτηρά). Τα Βορεινά είναι η παλαιότερη συνοικία της Χώρας, κτισμένη στα ριζά του κάστρου. Εδώ εντοπίστηκαν τα αρχαιότερα λείψανα κατοίκησης από την 3η χιλιετία. Σε κάθε σας βήμα θα αποκαλύπτετε ερειπωμένα και αναστηλωμένα σπίτια που κολλούσαν μεταξύ τους σχηματίζοντας ένα πολύπλοκο οικοδομικό σύστημα, ενώ παράλληλα επικοινωνούσαν με μυστικές διόδους ώστε να εξασφαλίζεται διέξοδος προς το κάστρο. Θα δείτε επίσης, λιοτρίβια και πηγάδια. Στη συνοικία ξεχωρίζει το ιστορικό κτίριο του παλιού σχολαρχείου, στην οδό Εξαρχοπούλου, το οποίο χρησιμοποιείται ως γυμνάσιο και κτίστηκε το 1829. Πίσω από το γυμνάσιο βρίσκεται ο Φωτοδότης Χριστός, βυζαντινή εκκλησία και άλλοτε μετόχι της Χοζοβιώτισσας. Περιβάλλεται από συγκρότημα κελιών και αποθηκών και έχει τοιχογραφίες εξαιρετικής τέχνης.
Στο Πλατύστενο
Το Πλατύστενο(ή Μέση Οδός),το πλακόστρωτο κεντρικό καλντερίμι που φτιάχτηκε επί Ενετοκρατίας, είναι η «ραχοκοκαλιά» της Χώρας. Εδώ ανέκαθεν λειτουργούσαν εμπορικά μαγαζιά και καφενεία. Σήμερα παρατάσσονται ταβέρνες, καφέ-μπαρ, καταστήματα με τουριστικά είδη, ρούχα και αξεσουάρ, αλλά και κάποια από τα σημαντικότερα αξιοθέατα της Χώρας όπως είναι ο περίφημος Πύργος του Γαβρά που στεγάζει την Αρχαιολογική Συλλογή και δίπλα του η βυζαντινή εκκλησία της Ζωοδόχου Πηγής.
Περπατώντας στο Στενό θα βρείτε μπροστά σας το Πλατεάκι με τις τρεις κάτασπρες εκκλησίες (Αγιος Θωμάς, Αγιος Θαρραλέος και Σταυρός) και θα φτάσετε στο Ανω Πλατεάκι. Θα δείτε την εκκλησία του Αγίου Ιωάννη και το λιλιπούτειο εκκλησάκι της Αγίας Ειρήνης που διεκδικεί τον τίτλο του μικρότερου στο νησί. Από εκεί μπορείτε να βαδίσετε προς την Εμπροστιάδα ή Θόλο, την κεντρική ανατολική είσοδο του οικισμού επί Ενετοκρατίας. Κολλημένο στο Θόλο βρίσκεται το Σπίτι της Ανασκαφής, σε εξαιρετικό κτίριο του 16ου αιώνα. Μετά το Θόλο περνάτε στην περιοχή του Φωτοδότη και του Καλογερικού.
Αν συνεχίσετε ευθεία στο Πλατύστενο θα περάσετε το ταχυδρομείο και την εκκλησία της Αγίας Τριάδας για να βρεθείτε στην Πάνω Γειτονιά. Στρίβοντας αριστερά θα βγείτε στον Καλογερικό και στα σχολεία, ενώ συνεχίζοντας προς τα δεξιά και ανεβαίνοντας τα σκαλιά στ’ αριστερά σας, θα φτάσετε στους μύλους. Η πλατεία του Καλογερικού είναι ένα από τα ωραιότερα μπαλκόνια στο Αιγαίο και σημείο ραντεβού εδώ και πολλά χρόνια. Χαρίζει απίστευτη θέα -ειδικά τα βράδια με φεγγάρι. Από κάτω περνάει το λιθόστρωτο μονοπάτι προς τη Χοζοβιώτισσα.
Ιnfo
– H Λόζα, η ενετική πλατεία της Χώρας, είναι το σημείο όπου ανέκαθεν γίνονταν οι εκδηλώσεις, τα πανηγύρια, οι γιορτές. Εδώ βρίσκεται η Μητρόπολη (Κοίμηση Θεοτόκου), το κτίριο της Αστυνομίας, το παλιό δημοτικό γραφείο. Από τη Λόζα μπορείτε να ανέβετε προς το κάστρο με τις εκκλησίες του, ή να πάτε προς την πλατεία των λεωφορείων.
– Η ήπια τουριστική ανάπτυξη της Χώρας, όπου λειτουργούν μικρά ξενοδοχεία, ενοικιαζόμενα δωμάτια, εστιατόρια, ταβέρνες, καφέ, μπαρ καταστηματα με είδη δώρων κ.α. άρχισε στη δεκαετία του 1980, σεβόμενη τη φυσιογνωμία του όμορφου οικισμού.
– Η Αμοργός συγκέντρωσε πολλούς πολιτικούς εξόριστους από το 1917 και μετά -δεξιούς, αριστερούς, ποινικούς. Η παρουσία των αριστερών «μπόλιασε» τους ντόπιους με αριστερές ιδέες. Δεν συμπεριλήφθηκε στους τόπους εξορίας επί Μεταξά, αλλά μεμονωμένες εκτοπίσεις έγιναν την περίοδο της Χούντας.