Ο Γάλλος φυσιοδίφης και περιηγητής Τουρνεφόρ, που επισκέφθηκε το νησί το 1700, περιέγραψε εντυπωσιασμένος τη μονή της Χοζοβιώτισσας. Το ίδιο συναίσθημα νιώθει και σήμερα ο επισκέπτης ανηφορίζοντας τα 300 απότομα σκαλοπάτια που οδηγούν στο σημαντικότερο θρησκευτικό μνημείο του νησιού, θαυμάζοντας την απίστευτη θέα στο απέραντο γαλάζιο.
Εδώ, στον Διαβολότοπο των παμπάλαιων αμοργιανών θρύλων, με την ανεμπόδιστη θέα της ανοιχτής θάλασσας, αποκαλύπτεται ένα μοναδικό δημιούργημα της χριστιανικής πίστης και του ακατάβλητου αγώνα του ανθρώπου. Η Χοζοβιώτισσα είναι ένα από τα αρχαιότερα και σημαντικότερα μοναστήρια του Αρχιπελάγους κτισμένο στα ριζά ενός θεόρατου απόκρημνου βράχου. Οι κατακόρυφοι, κατάλευκοι, εξωτερικοί τοίχοι δημιουργούν μια έντονη αντίθεση με τον γκρίζο βράχο, ενώ η στιλπνότητα της επιφάνειάς του αντιπαραβάλλεται με τα εξογκώματα και τις εσοχές του έντονου ανάγλυφου της δυσθεώρητης πέτρας που αιώνες τώρα τον συντροφεύει.
Η ίδρυση του μοναστηριού μέσα από τις καταγεγραμμένες παραλλαγές της τοπικής προφορικής παράδοσης, συνδέεται άρρηκτα με την θαυμαστή εύρεση της εφέστιας εικόνας της Παναγίας. Σύμφωνα με αυτήν οι καλόγεροι ήθελαν να κτίσουν σε άλλη θέση το μοναστήρι, όμως η θεϊκή παρέμβαση μετέφερε τη στάθμη και το σφυρί του χτίστη σε άλλη θέση, στην οποία τελικά θεμελιώθηκε η μονή πριν από 600 χρόνια, επί βασιλείας του Αλέξιου Α’ του Κομνηνού (1081-1118).
Τον Σεπτέμβριο του 1700, κατέφθασε στην Αμοργό ο βοτανολόγος και περιηγητής Τουρνεφόρ ο οποίος έγραψε ότι οι μοναχοί τον διαβεβαίωσαν πως κτήτορας του μοναστηριού ήταν ο Αλέξιος Α’ ο Κομνηνός. Ακόμα μαθαίνουμε ότι η ίδρυση της μονής έγινε όταν βρέθηκε η θαυματουργή εικόνα της Θεοτόκου που φυλάσσονταν στο καθολικό ως πολύτιμο κειμήλιο. Η εικόνα, έλεγαν, έφτασε μέχρι τη ρίζα του βράχου της Αμοργού από την Κύπρο όπου είχε τεμαχιστεί σε δυο κομμάτια. Οταν βρήκαν την εικόνα τα κομμάτια της επανενώθηκαν και πολλά θαύματα συνδέθηκαν έκτοτε μαζί της.
Το Όνομα της Μονής
Το προσωνύμιο «Χοζοβιώτισσα» είναι μάλλον τοπική παραλλαγή που επικράτησε στην Αμοργό έναντι άλλων λόγιων τύπων του ονόματος της μονής που συναντάμε σε διάφορα έγγραφα του αρχείου της, και προέρχεται μάλλον από παραφθορά του «Χοζιβίτισσα» ή «Κοζιβίτισσα». Είναι ενδιαφέρον, επίσης, ότι οι δυο εικόνες της Παναγίας στο μοναστήρι φέρουν στο ασημένιο «πουκάμισό» τους επιγραφή με το όνομα «Χωζιβίτισσα». Η καταγωγή της εικόνας, σύμφωνα με τη προφορική παράδοση από το Χόζοβο ή Χόζοβα, φαίνεται να συνδέεται με το ελληνορθόδοξο μοναστήρι του Αγίου Γεωργίου του Χοζιβά στο επιβλητικό φαράγγι του Wadi Q[i]elt που βρίσκεται στη Δυτική Οχθη στα εδάφη της Παλαιστίνης.
Το Κτιριακό Συγκρότημα
Η σημερινή εξωτερική εμφάνιση της μονής είναι το αποτέλεσμα διάφορων μεταβολών που επήλθαν στο διάβα του χρόνου. Το κτίριο ύψους 40 μέτρων και πλάτους μόλις 5 μέτρων, έχει 8 υπερκείμενους ορόφους που αναπτύσσονται σε μεγαλύτερο πλάτος αξιοποιώντας λειτουργικά τα κοιλώματα του βράχου. Υπάρχει λαβυρινθώδες εσωτερικό, με τον ναό, τα κελιά και τους διάφορους βοηθητικούς χώρους, να διαμορφώνουν ένα σύνολο που με ευρηματικότητα και χρηστικότητα ικανοποιεί τις ανάγκες της μοναχικής αδελφότητας.
Η μικρή πέτρινη σκάλα που οδηγεί στην χαμηλή και στενή είσοδο στη ανατολική πλευρά της μονής, αντικατέστησε την ξυλόσκαλα που σηκωνόταν για να αποτρέψει την εισβολή ανεπιθύμητων επισκεπτών στους δύσκολους καιρούς των πειρατικών επιδρομών. Η οξυκόρυφη αψίδα πάνω από την πύλη παραπέμπει στον 15ο αιώνα. Τo λιθανάγλυφο περιθύρωμα της πύλης συνδέεται με την ανακαίνιση της μονής τον 17ο αιώνα.
Από την είσοδο ξεκινά η στενή σκάλα που συνδέει τους ορόφους της μονής. Γενικά η αρχιτεκτονική του αξιοποιεί τη μακραίωνη τεχνογνωσία του κυκλαδίτη μάστορα που διατηρεί την ανωνυμία του. Τα πολλά κελιά, η κουζίνα, το μαγκιπείο (ζυμωτήριο) για την παρασκευή του ψωμιού με τα καυσόξυλα, οι εντοιχισμένοι φούρνοι διαμορφωμένοι με ημικυκλικές καμάρες, το αμπάρι για τη φύλαξη των σιτηρών και τα κελάρια με τα μεγάλα πιθάρια εξασφάλιζαν την αυτάρκεια των μοναχών. Ενδιαφέρον, επίσης, παρουσιάζει η τράπεζα της μονής με την ξύλινη οροφή και το εντυπωσιακό μοναστηριακό τραπέζι.
Το Καθολικό
Στο ανώτερο σημείο του συγκροτήματος βρίσκεται το καθολικό με το κομψό καμπαναριό και την εξαιρετική πανοραμική θέα στο πέλαγος. Είναι μονόχωρο και καμαροσκέπαστο. Φιλοξενεί στο ξυλόγλυπτο τέμπλο του 18ου αιώνα, τη Δεσποτική εικόνα της Παναγίας της «Κτιτόρισσας», που αποκαλείται από τους μοναχούς και «Μαυρομάτα».
Στο προσκυνητάριο βρίσκεται η μικρή εικόνα της Παναγίας της «Χοζηβίτισσας» που προσφωνείται και «Ταξιδιώτισσα» και παραμένει κρυμμένη από τα βλέμματα πίσω από το ασημένιο της «πουκάμισο». Υπάρχουν και άλλες αξιόλογες φορητές εικόνες της Παναγίας, όπως η γνωστή ως «Σαμιώτισσα». Στην κάτω δεξιά πλευρά του τέμπλου ο επισκέπτης αντικρίζει την εικόνα της Πορταΐτισσας που έφθασε εδώ από το Αγιο Όρος. Είναι γνωστή σαν «Θεοτόκιο», ή μικρή Παναγιά, και είναι έργο της κρητικής σχολής του 15ου αιώνα. Η ασημοντυμένη εικόνα του Χριστού στα δεξιά της Ωραίας Πύλης χρονολογείται από το 1656. Στο προσκυνητάρι υπάρχει και η εικόνα του Αϊ Γιώργη του Βαρσαμίτη. Πολύ ενδιαφέρουσα είναι η εικόνα που είναι γνωστή ως η «Δέησις του Γενναδίου». Στο κάτω τμήμα της υπάρχει μια εξαίσια απεικόνιση ενός ιστιοφόρου καραβιού να παλεύει απεγνωσμένα με τα κύματα ανάμεσα σε δυο βραχονησίδες. Ο καπετάνιος και οι ναύτες του φαίνονται να προσπαθούν να σώσουν το πλεούμενο κι ένας ιερέας προσεύχεται για την σωτηρία τους από το ναυάγιο.
Σε μια προθήκη του καθολικού μαζί με τα ιερά λείψανα, φυλάσσεται η σιδερένια σμίλη του πρωτομάστορα στον οποίο, σύμφωνα με τον θρύλο, η Παναγιά υπέδειξε την ακριβή τοποθεσία της ανέγερσης της μονής. Ο ασημένιος πολυέλαιος του 1749 και τα μπρούτζινα μανουάλια είναι αφιερώματα των πιστών. Το μοναστήρι κατέχει μια από τις πιο αξιόλογες συλλογές βυζαντινών και μεταβυζαντινών χειρογράφων που διασώζονται στον χώρο του Αρχιπελάγους. Τα τελευταία χρόνια με πόρους της Ευρωπαϊκής Ένωσης και τις σχετικές μελέτες της 4ης Εφορείας Βυζαντινών Αρχαιοτήτων έγιναν εργασίες ανάδειξης και συντήρησης του μοναστηριού και επέκτασης της υπάρχουσας κειμηλιοθήκης του. Λειτουργεί και μια θαυμάσια έκθεση κειμηλίων.
Info
Το μοναστήρι πανηγυρίζει τα Εισόδια της Θεοτόκου στις 21 Νοεμβρίου. Η Παναγία είναι η πολιούχος της Αμοργού και οι κάτοικοι της χώρας ανηφορίζουν στη μονή για τον λαμπρό εορτασμό.
Είναι ανοικτό για τους προσκυνητές μέχρι τη δύση του ηλίου.
Τηλ.: +30 22850 71274