Αγία Μαρίνα και Πλάτανος
Η Αγία Μαρίνα ήταν ένας μικρός παραθαλάσσιος οικισμός στις ανατολικές ακτές της Λέρου ο οποίος σταδιακά επεκτάθηκε και τώρα έχει ενωθεί πλέον με τον Πλάτανο, τη διοικητική πρωτεύουσα του νησιού, αποτελώντας ενιαίο οικιστικό σύνολο με ιδιαίτερη συνοχή. Τα σπίτια της ξεκινούν από τον αιγιαλό και ανηφορίζουν αμφιθεατρικά στην πλαγιά του λόφου Μεροβίγλι. Στην είσοδο του λιμανιού της ξεχωρίζουν τα ερείπια από το μεσαιωνικό φρούριο Μπούρτζι, ο γραφικός φάρος στο ένα άκρο του, η μεγάλη προβλήτα με το καρνάγιο, και ο ανεμόμυλος -σήμα κατατεθέν του νησιού- που μοιάζει σαν να επιπλέει στον αφρό της θάλασσας. Κοντά στο λιμάνι βρίσκεται και ο μητροπολιτικός ναός της Αγίας Μαρίνας, κτισμένος το 1933 σε ρυθμό εγγεγραμμένου σταυροειδούς. Αξίζει να περιηγηθείτε στα στενά πυκνοδομημένα σοκάκια του οικισμού με τις περιποιημένες αυλές. Εδώ, επίσης, χτυπάει η καρδιά της εμπορικής κίνησης και της νυχτερινής διασκέδασης.
O Πλάτανος απλώνεται κι αυτός αμφιθεατρικά στον παρακείμενο λόφο Απιτύκι την απόκρημνη κορυφή του οποίου στεφανώνει τριπλά το κάστρο της Παναγιάς. Ο οικισμός χρωστάει το όνομά του σε ένα υπεραιωνόβιο δέντρο που έριχνε την πυκνή σκιά του στην πλατεία Ρούσσου στη θέση του οποίου βρίσκεται πλέον ένα πολύ νεότερο παραβλάστημα. Εδώ είναι και το δημαρχείο της πόλης, στεγασμένο σε δυο νεοκλασικά κτίρια. Οι εκκλησίες του Τιμίου Σταυρού, του Σωτήρα Χριστού και της Αγίας Παρασκευής είναι οι πιο σημαντικές. Μεγάλο ενδιαφέρον παρουσιάζει στην αρχιτεκτονική του οικισμού η συνύπαρξη σπιτιών κτισμένων σε παραδοσιακό νησιώτικο ύφος και νεοκλασικών αρχοντικών με ξύλινα ή μαρμάρινα μπαλκόνια και κεραμοσκεπές, τα οποία οικοδομήθηκαν από τα τέλη του 19ου αι. μέχρι τον Μεσοπόλεμο, από παλιννοστούντες εύπορους Λέριους.
Νότια του Πλάτανου, στο μυχό του όρμου Παντέλι βρίσκεται ο ομώνυμος οικισμός, που έχει ενσωματωθεί στο ενιαίο οικιστικό σύνολο της πρωτεύουσας του νησιού. Από εδώ περνάει ο ασφαλτόδρομος που πηγαίνει στο Κάστρο, περνώντας πρώτα από τους ανεμόμυλους.
