Οι Κουκουναριές, στο βόρειο τμήμα της Πάρου και στο μυχό του κόλπου της Νάουσας, είναι ένας βραχώδης λόφος με ύψος 75 μ. από γκρίζο γρανίτη. Οι ανασκαφές που έγιναν μεταξύ 1975-1992 υπό την αιγίδα της Εν Αθήναις Αρχαιολογικής Εταιρείας αποκάλυψαν εγκαταστάσεις της νεολιθικής περιόδου, κάτω από τα στρώματα της Πρώιμης και Υστερης εποχής του χαλκού και των ιστορικών χρόνων. Αποτελούν τυπικό δείγμα νησιωτικού νεολιθικού οικισμού όσον αφορά την τοποθεσία, τη μορφή της εγκατάστασης, τους τύπους της κεραμικής και των εργαλείων, καθώς και την οικονομία.
Ο φυσικά οχυρός λόφος προσφέρει ασφάλεια και τη δυνατότητα ελέγχου της περιοχής προς όλες τις κατευθύνσεις. Ο οικισμός εκείνος ήταν απλωμένος σε διάφορα πλατώματα του λόφου, συμπεριλαμβανομένης της κορυφής, όπου η ανέγερση του μυκηναϊκού συγκροτήματος διατάραξε, ή και κατέστρεψε, τα παλαιότερα στρώματα. Αντίθετα, στα πλατώματα όπου η μεταγενέστερη δραστηριότητα είχε αγροτικό ή κτηνοτροφικό χαρακτήρα, τα νεολιθικά κατάλοιπα διασώθηκαν σε τέτοιο βαθμό ώστε να δώσουν πληρέστερη εικόνα της μορφής του νεολιθικόυ οικισμού.
Τα οικήματα στα πλατώματα ήταν διατετεγμένα σε άνδηρα που υποστηρίζονταν από αναλημματικούς τοίχους. Εχουν βρεθεί κεραμική, οψιανοί, οστά οικόσιτων ζώων και ένα μαρμάρινο ειδώλιο που παριστά καθιστή στεατοπυγική γυναίκα με διπλωμένα πόδια, ίσως από παριανό μάρμαρο. Χρονολογήθηκε, μαζί με την λεγόμενη «κυρία του Σαλιάγκου», στην 5η χιλιετία π.Χ.
Την τελευταία Μυκηναϊκή περίοδο, μετά το 1.200 π.Χ., ιδρύθηκε στο λόφο Κουκουναριές ένας σημαντικός οικισμός με ανάκτορο, που προστατευόταν με «κυκλώπεια» τείχη. Σύμφωνα με μια ερμηνεία ο οικισμός καταστράφηκε ύστερα από πολιορκία και επίθεση, και εγκαταλείφθηκε, ενώ σύμφωνα με μια άλλη η καταστροφή προήλθε από σεισμό ο οποίος προκάλεσε καταστροφική πυρκαγιά. Ενα τμήμα του οικισμού κατοικήθηκε εκ νέου το 1.100 π.Χ. για μικρό χρονικό διάστημα.
* Στοιχεία από κείμενο των Στέλλας Κατσαρού-Τζεβελέκη και Δημ. Σκιλάρντι για τη νεολιθική περίοδο στις Κυκλάδες/Κουκουναριές στην Πάρο.
Info
Για να δείτε τα ερείπια της μυκηναϊκής ακρόπολης πιο εύκολο είναι να ανέβετε από τη νότια πλευρά του λόφου.