Τα λατομεία της Πάρου είναι ένας σημαντικός γεώτοπος. Μεγάλο μέρος της ανάπτυξης του νησιού από τα αρχαία χρόνια οφείλεται στα κοιτάσματα μαρμάρου. Τα κύρια λατομεία βρίσκονταν στο βουνό Προφήτης Ηλίας, σε υψόμετρο 780 μ. Το πρώτο βρίσκεται μεταξύ της μονής του Αγίου Μηνά και της εκκλησίας των Αγίων Αναργύρων. Το δεύτερο είναι στην τοποθεσία Μαράθι, στη νοτιοανατολική πλευρά του βουνού, το τρίτο είναι το λεγόμενο λατομείο Κλεάνθη και το τέταρτο κοντά στο χωριό Μάρμαρα. Το πέμπτο ονομάζεται «αρχαίοι τάφοι».
Την περίοδο 2400 π.Χ.-2000 π.Χ. τα λατομεία του νησιού ήταν πολύ παραγωγικά. Εκμετάλλευση μαρμάρων γινόταν στην ελληνιστική και τη ρωμαϊκή περίοδο, όπως και κατά τον 19ο αι. Στη διάρκεια των 44 αιώνων που πέρασαν από τότε που άρχισε η εκμετάλλευση, στα ίδια λατομεία γινόταν και πάλι εξόρυξη, γεγονός που είχε ως αποτέλεσμα να εξαφανίζονται τα ίχνη της προηγούμενης περιόδου.
Η πάρια λίθος
Το Παριανό μάρμαρο ήταν γνωστό στους αρχαίους ως παρία λίθος ή λυχνίτης, καθώς η εκμετάλλευση γινόταν στις υπόγειες στοές με το φως των λυχναριών. Είναι ένα λευκό, ομογενές μάρμαρο με χαρακτηριστική ακτινοβολία και μεγάλη διαπερατότητα από το ηλιακό φως.
Τα λατομεία στο Μαράθι
Τα αρχαία λατομεία διατηρούνται σήμερα στην κοιλάδα των λατομείων κοντά στο χωριό Μαράθι. Το πιο γνωστό λατομείο λυχνίτη με υπόγειες στοές ονομάζεται σπήλαιο των νυμφών και παρουσιάζει μεγάλη έκταση υπόγειων έργων.
Η εμπορική εκμετάλλευση του λυχνίτη, ύστερα από μια μεγάλη παύση στα Βυζαντινά χρόνια, γνώρισε και πάλι ανάπτυξη κατά την περίοδο της Φραγκοκρατίας, οπότε γινόταν εξαγωγή μαρμάρου στη Χίο και σε άλλα μέρη της Ελλάδας, ή στη Βενετία.
Μετά την επανάσταση του 1821 την εκμετάλλευση των λατομείων ανέλαβαν ξένες εταιρείες, όπως η Γαλλική Εταιρεία Μαρμάρου και η Βελγική Εταιρεία Μαρμάρου. Η τελευταία έκτισε εγκαταστάσεις στο Μαράθι και κατασκεύασε σιδηροδρομική γραμμή για τη μεταφορά του μαρμάρου στο λιμάνι της Παροικιάς. Ωστόσο, λίγα χρόνια αργότερα η εταιρεία διέκοψε τη λειτουργία της λόγω οικονομικών δυσκολιών. Από το 1881 η εκμετάλλευση των λατομείων πέρασε στην Ελληνική Εταιρεία Μαρμάρων της Πάρου.
Ο χώρος των λατομείων σήμερα αποτελεί επισκέψιμο μνημείο βιομηχανικής αρχαιολογίας. Στη σύγχρονη εποχή συνεχίζεται η εξόρυξη του μαρμάρου από λατομεία σε άλλα σημεία της Πάρου αλλά η ποσότητα είναι περιορισμένη.
