Η ιστορία του ηφαιστείου της Σαντορίνης μπορεί να διακριθεί σε δυο φάσεις: την προ-μινωική και τη μετα-μινωική, αφού όπως φαίνεται, η λεγόμενη Μινωική έκρηξη έπαιξε καθοριστικό ρόλο στην εξέλιξή τoυ. Πριν την απαρχή της ηφαιστειακής δράσης στη Σαντορίνη υπήρχε ασβεστολιθικός όγκος στην κορυφή του οποίου βρίσκεται ο σημερινός Προφήτης Ηλίας. Η ηφαιστειακή δράση ξεκίνησε πριν από 1.5 εκατομμύριιο χρόνια και ακολούθησε σειρά εκρήξεων, αρχικά υποθαλάσσιων και, μετά την ανύψωση του νησιού, εναέριων, με ταυτόχρονη δημιουργία ηφαιστειακών κέντρων σε διάφορα σημεία.
Το σύνολο αυτής της προ-μινωικής εκρηκτικής δράσης κατέληξε στο σχηματισμό ενός κωνικού νησιού, το οποίο ονομάστηκε από τους αρχαίους Στρογγύλη. Η αποκαλούμενη Μινωική έκρηξη, γύρω στο 1600 π.Χ. (ή έκρηξη της κίσσηρης) ανατίναξε τον ηφαιστειακό κώνο της Στρογγύλης δημιουργώντας Καλντέρα (ή Καλδέρα) με μέγιστο βάθος 300 μ. και διάμετρο 10 χλμ. Η έκρηξη αυτή επηρέασε την πορεία των οικισμών της Α. Μεσογείου. Τα μεγάλου πάχους στρώματα ηφαιστειακής τέφρας που προήλθαν από την Μινωική έκρηξη είναι γνωστά ως θηραϊκή γη. Μέσα στις αποθέσεις αυτές υπάρει μεγάλος αριθμός φυτικών απολιθωμάτων.
Σήμερα η Θήρα, η Θηρασιά και το Ασπρονήσι καθορίζουν την περίμετρο της Καλντέρας με την κυκλική τους διάταξη. Στο κέντρο περίπου βρίσκονται τα νησάκια Παλαιά και Νέα Καμένη, τα οποία σχηματίστηκαν κατά την μετα-μινωική ηφαιστειακή δραστηριότητα. Η πρώτη τέτοια δραστηριότητα καταγράφηκε το 197 π.Χ. στην περιοχή που βρίσκεται σήμερα η Παλαιά Καμένη.
Το 726 έγιναν σφοδρές εκρήξεις με παραγωγή μεγάλων ποσοτήτων κίσσηρης, τέφρας, υδρατμών. Ακολούθησαν και άλλες εκρήξεις (1573, 1650, 1707-1711, 1866-1870, 1925-1928, 1939-1940, 1950) που είχαν ως αποτέλεσμα τον σχηματισμό των νησίδων της Παλαιάς και της Νέας Καμένης όπου θα θαυμάσετε εντυπωσιακές εμφανίσεις λάβας και άλλων προϊόντων των τελευταίων εκρήξεων, μεταξύ των οποίων και νεότερα ηφαιστειακά πετρώματα της Ελλάδας.
* Πηγή: Aτλαντας των γεωλογικών μνημείων του Αιγαίου/Εκδοση του Υπουργείου Αιγαίου, 2002, www.ypai.gr
Η Καλντέρα
Θεωρείται από τις μεγαλύτερες και πιο εντυπωσιακές στον κόσμο και ένα μοναδικό φυσικό μνημείο. Η έκτασή της είναι 83 τ.χλμ., έχει απότομα τοιχώματα και μέγιστο βάθος 380 μ. Η καταβύθιση και η δημιουργία της Καλντέρας ήταν μια πολυσύνθετη δομή και σχηματίστηκε μετά από πολλά επεισόδια κατάρρευσης. Τις μοναδικές γεωλογικές δομές των στρωμάτων της λάβας, τις σκωρίες, τις φλέβες θα τις θαυμάσετε από κοντά κάνοντας τον γύρο της Καλντέρας με σκάφος.
Η Χαμένη Ατλαντίδα
Η αναφορά της αρχαίας Ατλαντίδας, η οποία καταβυθίστηκε πριν περίπου 9.500 χρόνια, στα έργα του Πλάτωνα «Τίμαιος» και «Κριτίας», προκάλεσε τη διεξαγωγή εκτεταμένης έρευνας σε όλο τον κόσμο και τη διατύπωση θεωριών για το πού βρισκόταν. Συνολικά πάνω από 200 τοποθεσίες σε όλη τη Γη διεκδικούν την «πατρότητα» της μυθικής πολιτείας. Η Σαντορίνη, λόγω της έκρηξης του ηφαιστείου και του καταποντισμού μεγάλου τμήματος του αρχικού νησιού, συγκεντρώνει πολλές προτιμήσεις ως πιθανή Ατλαντίδα.
Σύμφωνα με τον καθηγητή κ. Αντώνη Κονταράτο, το 1966 επιστημονική ομάδα υπό τον καθηγητή Α. Γαλανόπουλο και τον ωκεανογράφο-μηχανικό J. Mavor, επισκέφθηκε τη Σαντορίνη για να συγκεντρώσει στοιχεία που επιβεβαίωναν τη θεωρία του πρώτου ότι η Χαμένη Ατλαντίδα ήταν στη Σαντορίνη. Τα πορίσματα δόθηκαν τότε στη δημοσιότητα και είχαν μεγάλη απήχηση. Συσχέτιζαν τη Σαντορίνη με τη μυθική Ατλαντίδα με βάση γεωλογικά και μυθολογικά στοιχεία, καθώς και βιβλιογραφικές αναφορές (αιγυπτιακά κείμενα, Παλαιά Διαθήκη).
Το 2003 το Εθνικό Κέντρο Θαλασσίων Ερευνών (ΕΛΚΕΘΕ), με ιδιωτική χορηγία, πραγματοποίησε έρευνες στα δυτικά της Σαντορίνης, με στόχο να εντοπίσει πιθανά ίχνη της αρχαίας Ατλαντίδας. Τα αποτελέσματα έδειξαν ότι ακόμα και αν υπάρχει ιστορική αλήθεια στη συσχέτιση Σαντορίνης-Ατλαντίδας, είναι δύσκολο να βρεθούν στοιχεία στον βυθό λόγω του μεγάλου πάχους των ηφαιστειακών προσχώσεων. Η έρευνα κάλυψε περιοχή 25 τ. χλμ.
Με καραβάκι στα ηφαίστεια
Το νησάκι της Νέας Καμένης έχει κηρυχθεί με απόφαση του Υπουργείου Πολιτισμού ως τόπος «ιστορικού και ιδιαίτερου φυσικού κάλλους». Είναι, επίσης, η νεότερη ηφαιστειακή χέρσος της Ανατολικής Μεσογείου. Τα παλαιότερα πετρώματά του είναι ηλικίας 430 ετών και τα νεότερα 50. Μπορείτε να επισκεφθείτε τα ηφαίστεια με καραβάκι, ή να νοικιάσετε σκάφος μαζί με την οικογένειά σας ή την παρέα σας. Τα καραβάκια ξεκινούν από τον Αθηνιό, ή από τον Γιαλό (παλιό λιμάνι των Φηρών). Εκτός από τη Νέα Καμένη, όπου μπορείτε να περπατήσετε μέχρι τον κρατήρα, θα δείτε την Παλαιά Καμένη και αν επιθυμείτε θα κολυμπήσετε στις Θερμές Πηγές. Τα καραβάκια συνεχίζουν προς τη Θηρασιά και επιστρέφουν το απόγευμα κάνοντας μια όμορφη διαδρομή κάτω από την Καλντέρα για να θαυμάσουν οι επισκέπτες τα εντυπωσιακά ηφαιστειακά πετρώματα.