Νάξος Αρχιτεκτονική

Ypsilis castle. Ypsiloteras monastery.
Naxos island. Cyclades. Greece. Europe.
George Detsis. 06/2008. "Glezos" tower. Kastro. Chora (Naxos).
Naxos island. Cyclades. Greece.
George Detsis. 09/2004.

Tα πολεοδομικά σύνολα της Νάξου και τα αρχιτεκτονικά της μνημεία είναι αντιπροσωπευτικά όλων των εποχών –η περίοδος των Φράγκων, όμως, είναι εκείνη που άφησε το ανεξίτηλο στίγμα της στο νησί. Η Χώρα της Νάξου δεν χαρακτηρίζεται από το κυκλαδίτικο στοιχείο. Διακρίνεται ο αμυντικός χαρακτήρας του οικισμού, η οικοδόμησή του πάνω σε λόφο που σχηματίζει φυσική ακρόπολη στο ψηλότερο σημείο, η πυκνή δόμηση, η τείχιση και στη συνέχεια η επέκταση του οικισμού έξω απ’ τα τείχη. Οι πύργοι και ο σχηματισμός της περιμέτρου τη οχύρωσης από τους συνεχόμενους εξωτερικούς τοίχους των οικιών θεωρούνται τα κύρια διακριτικά του κάστρου της Νάξου και συγκρότησαν τον ασφαλή πυρήνα της ακρόπολης, εντός της οποίας έζησε η καθολική κυρίως κοινότητα του νησιού.

Εκτός του κάστρου βρίσκεται η υπόλοιπη πόλη (Μπούργκο), η οποία αποτελούνταν από τις γειτονιές των χριστιανών, των Εβραίων και των Αρμένιων εμπόρων, καθώς και των Κρητών μεταναστών (συνοικία Νιο Χωριό). Στο τμήμα αυτό της πόλης, όπως και στο κάστρο, δημιουργήθηκε οχυρωματικό τείχος από τους εξωτερικούς τοίχους των οικιών κάθε συνοικίας. Το τελευταίο τμήμα της μεσαιωνικής χώρας ήταν η Αγορά, ο κατ’ εξοχήν δημόσιος χώρος, με την κεντρική εμπορική οδό να παίζει τον κύριο ρόλο.

Οι οικισμοί της Νάξου κτίστηκαν σύμφωνα με τα παραδοσιακά πρότυπα, προσαρμοσμένοι στο κλίμα και στη μορφολογία του εδάφους, με τα υπάρχοντα υλικά. Οι πεδινοί και οι παραθαλάσσιοι οικισμοί είναι δημιουργήματα του ανώνυμου Ναξιώτη κτίστη-καλλιτέχνη. Οι πλακόστρωτοι ή λιθόστρωτοι δρόμοι είναι στενοί και περικλείονται από τους ψηλούς εξωτερικούς τοίχους των σπιτιών, ή χαμηλές μάντρες.

– Τα αρχοντικά της Χώρας. Είναι κτισμένα κυρίως μέσα στο κάστρο, αλλά και έξω από αυτό. Θεωρούνται τα παλαιότερα αστικά σπίτια των Κυκλάδων και η κάτοψή τους δεν μοιάζει να έχει προέλθει από κανέναν άλλο τύπο κυκλαδίτικου σπιτιού. Είναι ευρύχωρα, αστικά σπίτια. Αποτελούνται συνήθως από ισόγειο και όροφο όπου βρίσκονται οι κάμαρες. Η σάλα είναι μεγάλη και στο κέντρο. Οι άλλες κάμαρες και η κουζίνα αναπτύσσονται δεξιά και αριστερά της. Οσα σπίτια βρίσκονται στο κάστρο έχουν φρουριακό χαρακτήρα με μικρά ανοίγματα και χοντρούς τοίχους. Στις προσόψεις των αρχοντικών υπάρχουν σκαλιστά μαρμάρινα οικόσημα της οικογένειας με τα σύμβολα της εξουσίας και περίτεχνα υπέρθυρα.

– Τα λαϊκά σπίτια: Βρίσκονται στη Χώρα και στα χωριά της Νάξου. Στην απλούστερη μορφή τους είναι μονόχωρα, ενώ στην εξέλιξή τους δημιουργούνται πιο σύνθετες μορφές με τη συνένωση δύο ή περισσότερων μονόχωρων, ή τη διαίρεση ενός μεγάλου μονόχωρου, ή το ένα μονόχωρο πάνω στ’ άλλο. Στις εξελιγμένες αυτές περιπτώσεις λαϊκών σπιτιών επιπλέον στοιχεία είναι το βόλτο (καμάρα που ενώνει ή χωρίζει δύο χώρους με διαφορετική λειτουργικότητα) και η ξύλινη εσωτερική σκάλα που ενώνει το ανώι με το κατώι και κλείνει με «γκλαβανή» (καταπακτή). Στο κατώι (ισόγειο) βρίσκονται το μαγειρείο με το τζάκι που λειτουργεί και ως τραπεζαρία, η αποθήκη, ο χώρος υγειινής. Σπάνια ανάμεσα σ’ αυτούς τους χώρους υπάρχει ένα καθημερινό δωμάτιο όπου συγκεντρώνεται τις περισσότερες ώρες της ημέρας η οικογένεια. Στο ανώι υπάρχει η σάλα και γύρω της τα υπνοδωμάτια. Το ανώι συχνά επεκτείνεται πάνω από το διπλανό σπίτι, ή και πάνω από το σοκάκι. Σ’ αυτή τη περίπτωση δημιουργείται το λεγόμενο «στεγαστό» -δωμάτιο κτισμένο πάνω από το δρόμο που στηρίζεται σε τόξο.

Οι πλακόστρωτοι δρόμοι και οι αυλές των σπιτιών αποτελούν τους βασικούς δημόσιους χώρους, οι οποίοι με τη βοήθεια των επίπεδων ή αψιδωτών στεγαστών και των κοινών κλιμάκων φέρνουν σε επικοινωνία τους κατοίκους, κάνοντας δυσδιάκριτα τα όρια ανάμεσα στο δημόσιο και τον ιδιωτικό χώρο.

– Oι πύργοι: Στη Νάξο σώζονται περίπου 30 πύργοι κτισμένοι απο το 1600 και μετά από τους Βενετούς. Eίναι συγκροτήματα κατοικίας στην ύπαιθρο και η διαφορά τους από τα άλλα κτίσματα είναι ο αριθμός των ορόφων. Ως προς τη προέλευση και τη χρήση τους διακρίνονται σ’ αυτούς που κτίστηκαν από τους Βενετούς για να οχυρωθούν κατά των πειρατών και να επιβληθούν στους ντόπιους, σ’ εκείνους που κτίστηκαν από τους ντόπιους για να αμυνθούν κατά των κατακτητών, στους πύργους-μοναστήρια και στις εξοχικές κατοικίες των Βενετών.

Οι τρεις πρώτες κατηγορίες έχουν αμυντικό χαρακτήρα και είναι πύργοι κτισμένοι σε φυσικά οχυρές τοποθεσίες. Αντίθετα, εκείνοι που χρησίμευαν ως εξοχικά των Βενετών δεν έχουν αμυντικό χαρακτήρα. Είναι πρωτότυπα οικοδομήματα όπου συνυπάρχουν στοιχεία δυτικής και κυκλαδίτικης αρχιτεκτονικής.

Εξωτερικά οι πύργοι έχουν μορφή αυστηρή και επιβλητική. Είναι κτισμένοι από ντόπια πέτρα χωρίς επίχρισμα και ασβέστωμα. Τα ανοίγματα στην πρόσοψη είναι μικρά και λιγοστά. Τα παράθυρα και οι πόρτες περιβάλλονται από μαρμάρινα σκαλιστά υπέρθυρα και παραστάδες με ανάγλυφες παραστάσεις.

Η ύπαιθρος: Η ορεινή Νάξος παρέχει τις περισσότερες πληροφορίες για τον τρόπο ζωής των παραδοσιακών κοινοτήτων του νησιού. Η Απείρανθος (τ’ Απεράθου) διακρίνεται για τη χρήση μαρμάρου και πέτρας ως οικοδομικού υλικού, ακολουθώντας όλα τα παραπάνω αρχιτεκτονικά πρότυπα των οικιστικών μονάδων (λαϊκά, αρχοντικά, στεγαστά). Μία από τις πιο κοινές ενασχολήσεις των γυναικών της περιοχής αυτής είναι η υφαντουργία, με τον αργαλειό (κρεβαταριά) να αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι του μαγειρειού των γυναικών και τα προϊόντα να είναι ιδιαίτερα δημοφιλή.

Επιστροφη σε Νάξος