Τα νησιά του Αιγαίου είναι οι κορφές της αρχαίας Αιγηίδας που βυθίστηκε πριν από εκατομμύρια χρόνια και σήμερα βρίσκονται σπαρμένα στο σταυροδρόμι των τριών ηπείρων. Αιγαίο σημαίνει θάλασσα, ηφαιστειακή δραστηριότητα, κίνηση ζωής, δίκτυο επικοινωνίας, και πολιτισμική αλληλεπίδραση μεταξύ των λαών. Οι ιστορικές, κοινωνικές και οικονομικές συνθήκες του αιγαιακού νησιωτικού τοπίου προσδιόρισαν μια ιδιαίτερη φυσιογνωμία που ορίστηκε με γνώμονα την υπέρβαση των θαλάσσιων συνόρων του. Η διπλή ιδιότητα της θάλασσας να ενώνει και να χωρίζει, ενθάρρυνε το εμπόριο την επικοινωνία και την καινοτομία. Οι περιορισμένες αλλά πολύτιμες πλουτοπαραγωγικές πηγές και η διαμόρφωση δυναμικών νησιωτικών κοινωνιών έπαιξαν σημαντικότατο ρόλο στη διαμόρφωση της νησιωτικής ταυτότητας.
Το Αιγαίο αποτέλεσε από την αρχαιότητα ένα γόνιμο έδαφος αλληλεπίδρασης των διαφόρων κοινωνιών και κοινωνικών ομάδων πολλές εκ των οποίων ήρθαν πολύ νωρίς σε επαφή. Tο πλούσιο αρχαιολογικό υλικό επιβεβαιώνει τους αρχαίους δρόμους επικοινωνίας παρουσιάζοντας θησαυρούς έργων τέχνης, πρώτων υλών, οικισμών, ναυαγίων, ταφικών συγκροτημάτων αλλά και στοιχείων άυλης πνευματικής παραγωγής, ανταλλαγής ιδεών και πολιτισμικής γνώσης. Το Αιγαίο, με την περιπετειώδη παλαιογεωγραφία και ιστορία, χαρακτηρίζεται κυρίως από την μακρόχρονη παρουσία και εντατική δημιουργία των ανθρώπων του. Αυτοί οι διαχρονικοί συντελεστές δημιούργησαν σταδιακά μια διακριτή «βιωματική αιγαιακή ταυτότητα», η οποία εκφράζεται μέσα από σύμβολα, νοητικές διεργασίες και τρόπο ζωής και αντίληψης. Αυτό το περιβάλλον και η νησιωτικότητα συντέλεσε στην διαμόρφωση ενός ιδιόρρυθμου πολιτισμού και μιας ιδιαίτερης πολιτισμικής ταυτότητας.
Η ταυτότητα του Αιγαίου συγκροτείται από τη νησιωτικότητα, την ελάχιστη διαθεσιμότητα φυσικών πόρων, τους μικρούς πληθυσμούς, την απομόνωση, την ιστορία και τέλος το μοναδικό αλλά εύθραυστο φυσικό και πολιτιστικό περιβάλλον. Αυτή η ιδιαίτερη ταυτότητα εντοπίζεται τόσο σε βιολογικό όσο και πολιτισμικό επίπεδο. Η πολιτισμική ταυτότητα του Αιγαίου ορίζεται από την ποιότητα των φυσικών και πολιτιστικών του πόρων, την υψηλή πυκνότητα του φυσικού και πολιτιστικού του κεφαλαίου, και το ισχυρό πολιτισμικό στίγμα που εκπέμπει μέσα από τους αιώνες. Μέσα σε αυτό τον νησιωτικό τόπο παρουσιάζονται ποικίλα πολιτισμικά και κοινωνικά φαινόμενα από την παλαιολιθική εποχή έως σήμερα. Θα έλεγε κανείς ότι το Αιγαίο αποτελεί έναν «φαντασιακό τόπο», έναν τόπο αρχαίων και σύγχρονων ποιητών, ναυτικών και περιηγητών. Το Αιγαίο μακριά από τις απέραντες κοιλάδες του Νείλου και του Ευφράτη ανέπτυξε το δικό του πνεύμα, απέκτησε ανθρώπινη μιλιά και μέτρο, τραγούδησε στον Όμηρο, μίλησε στον Ελύτη, είπε ιστορίες στους γλύπτες των αρχαίων μαρμάρων και πήρε την ευλογία του Ήλιου. Το Αιγαίο είναι ένας μικρός τόπος που διηγείται πολλά.
